ABC prawa wspólnotowego

Rękopis: dr Klaus-Dieter Borchardt

Ukończono we wrze.niu 1999

Okładka: Mario Ramos

WSTęP:

OD PARY¯A PRZEZ RZYM DO MAASTRICHT I AMSTERDAMU 5

FUNDAMENTALNE ZASADY UNII EUROPEJSKIEJ 11

. UE GWARANCJĄ POKOJU 11

. JEDNość I RÓWNość JAKO IDEA PRZEWODNIA 11

. PODSTAWOWE SWOBODY 12

. ZASADA SOLIDARNoścI 12

. POSZANOWANIE TO¯SAMoścI NARODOWEJ 12

. PRAGNIENIE BEZPIECZEńSTWA 13

. FUNDAMENTALNE PRAWA W UE 13

.KONSTYTUCJA. UNII EUROPEJSKIEJ 18

. STRUKTURA UNII EUROPEJSKIEJ 18

. NATURA PRAWNA WE I UE 22

. ZADANIA UE 25

. UPRAWNIENIA UE 27

. INSTYTUCJE UE 30

Rada Europejska - Parlament Europejski - Rada Unii Europejskiej -

Komisja Europejska - Trybunał Sprawiedliwości Wspólnot Europejskich -

Europejski Trybunał Obrachunkowy - Organy pomocnicze: Komitet

Ekonomiczno-Społeczny; Komitet Regionów; Europejski Bank Inwestycyjny;

Europejski Bank Centralny

WSPÓLNOTOWY £AD PRAWNY 57

. UE JAKO TWÓR PRAWA I WSPÓLNOTA PRZEZ PRAWO 57

. RÓD£A PRAWNE PRAWA WSPÓLNOTOWEGO 58

Traktaty założycielskie - pierwotne prawo wspólnotowe - Wspólnotowe akty

prawne - pochodne prawo wspólnotowe - Traktaty międzynarodowe

zawierane przez WE - Ogólne zasady prawa - Prawo zwyczajowe -

Porozumienia między państwami członkowskimi

SPIS TREści

2

3

. INSTRUMENTY JAKIMI DYSPONUJE WE 63

Rozporządzenia i decyzje ogólne EWWS - Dyrektywy i rekomendacje EWWS -

decyzje jednostkowe - Rekomendacje i opinie - Rezolucje, deklaracje i programy

działań

. PROCEDURA LEGISLACYJNA 71

Procedura konsultacji - Procedura współpracy - Procedura współdecydowania

- Procedura opinii pozytywnej - Procedura uproszczona - Procedury

podejmowania środków wykonawczych

. SYSTEM OCHRONY PRAWNEJ WE 83

Procedura - Sprawy o unieważnienie - Skargi na zaniechanie - Sprawy

o odszkodowanie - Sprawy funkcjonariuszy - Postępowanie odwoławcze -

Tymczasowa ochrona prawna - Orzeczenie wstępne

. ODPOWIEDZIALNość PAńSTWA CZ£ONKOWSKIEGO Z TYTU£U 89

POGWA£CENIA PRAWA WSPÓLNOTOWEGO

MIEJSCE PRAWA WSPÓLNOTOWEGO W SYSTEMIE PRAWNYM 92

. NIEZALE¯Ność WSPÓLNOTOWEGO PORZĄDKU PRAWNEGO 92

. WSPÓ£ODDZIA£YWANIA MIęDZY PRAWEM WSPÓLNOTOWYM

A PRAWEM PAńSTWOWYM 93

. KONFLIKT MIęDZY PRAWEM WSPÓLNOTOWYM

A PRAWEM PAńSTWOWYM 95

Możność natychmiastowego stosowania prawa wspólnotowego

Pierwszeństwo prawa wspólnotowego

KONKLUZJA 101

ORZECZNICTWO 102

ANEKS: TABELA NUMERACJI 108

5

Krótko po zakończeniu II wojny .wiatowej

funkcjonowanie państw i życie

polityczne w naszych krajach opiera

ły się prawie wyłącznie na konstytucjach

i prawie państwowym. W naszych

demokratycznych krajach ustalały one

zasady postępowania, do przestrzegania

których zobowiązani byli obywatele

i partie, ale również państwo i jego instytucje.

Trzeba było całkowitego załamania

Europy i ekonomiczno-politycznego

upadku starego kontynentu, by

móc stworzyć podstawy odnowy i dać

impuls idei nowego porządku europejskiego.

Obraz powojennych wysiłków w kierunku

zjednoczenia europejskiego

wprawia w zakłopotanie, powstają

bowiem wówczas miriady złożonych

i trudnych do określenia organizacji.

I tak współistnieją, chociaż nie powią-

zane ze sobą, takie organizacje jak:

OWER (Organizacja Współpracy Ekonomicznej

i Rozwoju), UZE (Unia Zachodniej

Europy), NATO (Organizacja Paktu

Północnoatlantyckiego), Rada Europy

i Unia Europejska, ta ostatnia bazuj

ąca na Europejskiej Wspólnocie Węgla

i Stali, Europejskiej Wspólnocie Energii

Atomowej i Wspólnocie Europejskiej.

Liczba państw członkowskich tych organizacji

waha się od 10 (UZE) do 40

(Rada Europy).

Ta różnorodność instytucji europejskich

daje się wpisać w jaką. strukturę dopiero,

gdy analizujemy konkretne cele róż-

WSTęP: OD PARY¯A PRZEZ RZYM

DO MAASTRICHT I AMSTERDAMU

nych organizacji. Można wtedy wyróż-

nić spoźród nich trzy wielkie grupy:

. Pierwsza grupa:

organizacje euro-atlantyckie

Organizacje euro-atlantyckie są wynikiem

zawartego po II wojnie .wiatowej

sojuszu między Stanami Zjednoczonymi

a Europą. Nie jest więc przypadkiem, że

pierwsza powojenna organizacja europejska,

a mianowicie EOWE (Europejska

Organizacja Współpracy Ekonomicznej

- ang. OEEC), założona w 1948 roku, powsta

ła z inicjatywy Stanów Zjednoczonych.

W 1947 roku George Marshall,

ówczesny minister spraw zagranicznych

USA, poprosił państwa europejskie o po-

łączenie wysiłków dla odbudowy gospodarki

i obiecał im wsparcie Stanów Zjednoczonych,

które skonkretyzowało się

w planie Marshalla i stało się fundamentem

szybkiej rekonstrukcji Europy Zachodniej.

Pierwotną misją EOWE była

głównie liberalizacja wymiany międzynarodowej.

W 1960 roku członkowie

EOWE, przyłączywszy się do USA i Kanady,

postanowili rozszerzyć pole dzia-

łania o pomoc krajom rozwijającym się.

EOWE stało się wówczas OWER (Organizacj

ą Współpracy Ekonomicznej i Rozwoju

- ang. OECD).

Po utworzeniu EOWE, w 1949 roku powsta

ło NATO w formie paktu wojskowego

ze Stanami Zjednoczonymi i Kanadą.

Unia Europy Zachodniej (UZE) została

założona w 1954 roku dla umocnienia

współpracy w dziedzinie polityki bezpiecze

ństwa między państwami europejskimi.

Wywodzi się ona z Traktatu Brukselskiego

zawartego między Wielką Brytani

ą, Francją, Belgią, Luksemburgiem

a Holandią, do których dołączyły wtedy

Republika Federalna Niemiec i Włochy.

później przyłączyły się również Portugalia,

Hiszpania i Grecja. Ta organizacja

jest dla swych członków platformą bliskiej

współpracy w dziedzinie polityki

obronnej i bezpieczeństwa. Zwiększa

ona tym samym ciężar polityczny Europy

w ramach Paktu Atlantyckiego, potwierdzaj

ąc równocze.nie tożsamość

europejską w materii obrony i bezpiecze

ństwa.

. Druga grupa:

Rada Europy i OBWE

Organizacje europejskie tworzące drugą

grupę cechuje struktura pozwalająca maksymalnej

liczbie państw na współpracę

w ich łonie. Zostało postanowione, że te

organizacje nie przekroczą ram tradycyjnej

współpracy między państwami.

Do tej grupy należy Rada Europy, organizacja

polityczna założona 5 maja 1949

roku. Statuty Rady Europy nie wskazują

w najmniejszym stopniu, że miałaby ona

zmierzać do federacji czy unii, nie przewiduj

ą ani transferu, ani wspólnego decydowania

o pewnych elementach suwe-

6

7

renności państwowej. Rada Europy podejmuje

jednomy.lnie decyzje we

wszystkich ważnych kwestiach. Każdy

kraj może więc zapobiec uchwaleniu jakiej

. decyzji, zgłaszając swoje weto.

Taką samą zasadą kieruje się Rada Bezpiecze

ństwa Narodów Zjednoczonych

(ONZ). Rada Europy jest zatem w zało-

żeniu organizmem współpracy międzynarodowej.

Rada Europy uchwaliła liczne

konwencje w dziedzinie ekonomii,

kultury, polityki społecznej i prawa. Najwa

żniejszym i najbardziej znanym przyk

ładem jest Europejska Konwencja Przestrzegania

Praw Człowieka i Fundamentalnych

Swobód, sygnowana 4 listopada

1950 roku. Pozwoliła ona nie tylko

na ustalenie w państwach członkowskich

minimalnego poziomu ochrony

praw człowieka, ale również systemu

gwarancji prawnych uprawniających organy

powołane przez Konwencję, czyli

Komisję i Europejski Trybunał Praw

Człowieka w Strasburgu, do potępiania

w ramach swych rozporządzeń, zamach

ów na prawa człowieka w państwach

członkowskich.

Do tej grupy należy również Organizacja

Bezpieczeństwa i Współpracy w Europie

(OBWE), założona w 1994 roku,

a wywodząca się z Konferencji Bezpiecze

ństwa i Współpracy w Europie.

OBWE przestrzega zasad i założeń okre-

.lonych w Akcie Helsińskim z 1975 roku

i w Karcie Paryskiej z 1990 roku. Wźród

nich, obok promocji środków zaufania

między państwami europejskimi, znalaz

ło się ustanowienie .siatki bezpieczeń-

stwa., która ma łagodzić konflikty środkami

pokojowymi. Niedawna historia

pokazała , że wła.nie na tym polu Europa

ma jeszcze dużo do zrobienia.

. Trzecia Grupa:

Unia Europejska

Trzecia grupa organizacji europejskich

obejmuje Unię Europejską, która z kolei

opiera się na Europejskiej Wspólnocie

Węgla i Stali, Europejskiej Wspólnocie

Energii Atomowej i Wspólnocie

Europejskiej.

UE różni się od klasycznych organizacji

europejskiech podstawowym novum:

gromadzi państwa członkowskie, które

zrezygnowały z części swej suwerenno-

ści na rzecz WE i wyposażyły ją we własne

i niezależne od państw członkowskich

uprawnienia. Sprawując swoją władz

ę, WE może uchwalać akty europejskie,

których skutki są takie same jak

aktów uchwalanych przez państwa.

Pierwszym kamieniem węgielnym

wspólnoty europejskiej jest Deklaracja

z 9 maja 1950 roku francuskiego ministra

spraw zagranicznych Roberta Schumana,

który przedstawił plan opracowany

wraz z Jeanem Monnetem, mający

na celu unifikację europejskiego sektora

produkcji węgla i stali w Europejskiej

Wspólnocie Węgla i Stali. Była to historyczna

inicjatywa na rzecz .zorganizowanej

i żyjącej Europy., która jest .niezb

ędna. dla cywilizacji i bez której .nie

można utrzymać pokoju na .wiecie..

Plan Schumana został zrealizowany

18 kwietnia 1951 roku w Paryżu (Traktat

Paryski) wraz z zawarciem przez

sześć krajów założycielskich (Belgia,

Republika Federalna Niemiec, Francja,

Włochy, Luksemburg i Holandia) traktatu

powołującego do życia Europejską

Wspólnotę Węgla i Stali (EWWS).

Wszedł on w życie 23 lipca 1953 roku.

Kilka lat później te same państwa utworzy

ły na mocy Traktatu Rzymskiego z

25 marca 1957 roku Europejską Wspólnot

ę Gospodarczą (EWG) i Europejską

Wspólnotę Energii Atomowej (EWEA

lub Euratom), które rozpoczęły działalno

ść wraz z wejściem w życie traktat

ów, czyli 1 stycznia 1958 roku.

Utworzenie Unii Europejskiej (UE) na

mocy Traktatu z Maastricht wyznaczy-

ło początek nowego etapu w procesie

zmierzającym do unii polityki europejskiej.

Ten traktat, podpisany już 7 lutego

1992 roku w Maastricht, ale który

napotkał na wiele przeszkód w trakcie

ratyfikacji (mieszkańcy Danii zgodzili

się na ratyfikację dopiero w drugim referendum,

a w Niemczech wniesiono

sprzeciw do trybunału konstytucyjnego

przeciw zaaprobowaniu Traktatu przez

Parlament). Zanim wszedł on w życie

1 listopada 1993 roku, sam określił się

jako .nowy etap procesu tworzenia coraz

ści.lejszej unii między narodami

Europy.. Oprócz szeregu modyfikacji

trakatów WE (EWG) i EWEA, zawiera on

akt założycielski Unii Europejskiej, nie

wnosząc jednak ostatniej cegiełki do jej

konstrukcji. Jest to, podobnie jak w rozwoju

WE, pierwszy krok w kierunku

ostatecznego europejskiego porządku

konstytucyjnego, pozwalającego równie

ż na stworzenie konstytucji WE. Od

tamtego czasu UE zamknęła już jeden,

dodatkowy etap wraz z Traktatem Amsterdamskim

sygnowanym 2 października

1997 roku w Amsterdamie, który

wszedł w życie 1 maja 1999 roku, po

zamknięciu procesów ratyfikacyjnych

w państwach członkowskich. Novum,

o którym należy tu wspomnieć, jest wprowadzenie

do traktatu klauzuli elastyczno

ści, która pozwala na ści.lejszą

współpracę między państwami członkowskimi,

pod pewnymi warunkami,

przez odwoływanie się do instytucji,

procedur i mechanizmów przewidzianych

przez traktaty wspólnotowe. Mimo

więc ograniczeń wynikających z pewnych

wymogów, otwarta została droga

do Europy, którą można podążać w róż-

nym tempie. Tak pomy.lana Unia Europejska

nie zastępuje Wspólnot Europejskich,

wbrew temu, co utrzymują

niekiedy media, lecz łączy je z .nową

polityką i nowymi formami współpracy.

(artykuł 47 traktatu UE). Mówiąc obrazowo,

Unia Europejska opiera się zatem

na trzech filarach: Wspólnotach Europejskich,

wspólnej polityce zagranicznej

i bezpieczeństwa oraz współpracy

prawnej i policyjnej. Te trzy filary zostan

ą szczegółowo omówione w osobnym

rozdziale po.więconym Konstytucji

UE.

Państwami członkowskimi UE jest na

pierwszym miejscu sześć państw założycielskich,

a mianowicie Belgia, Niemcy

(które po zjednoczeniu dwóch państw

niemieckich w dniu 3 października 1990

roku powiększyły się o terytorium dawnej

NRD), Francja, Włochy, Luksemburg

i Holandia. 1 stycznia 1973 roku do

Wspólnoty dołączyły: Wielka Brytania,

Dania (z wyjątkiem Grenlandii, która

w lutym 1982 roku opowiedziała się niewielk

ą większością głosów przeciw przyst

ąpieniu wyspy do WE) i Irlandia. Równie

ż przewidywane przystąpienie Norwegii

zostało odrzucone w referendum

w październiku 1972 roku (53,5% głos

ów przeciwnych). W 1976 i 1977 roku

swoje kandydatury do Wspólnoty złożyły

8 Grecja, Portugalia i Hiszpania. To .roz9

szerzenie na południe. dokonało się

1 stycznia 1986 roku wraz z przystąpieniem

Portugalii i Hiszpanii, natomiast

Grecja była już członkiem UE od 1981

roku. Po rozszerzeniu na południe,

1 stycznia 1995 roku doszło do przystą-

pienia do Unii Europejskiej (UE), która

powstała 1 listopada 1993 roku na mocy

Traktatu z Maastricht, Austrii, Finlandii

i Szwecji. Norwegia - podobnie jak 22

lata wcze.niej - niewielką większością

głosów 52,4% obywateli wyraziła sprzeciw

wobec wejścia do Wspólnoty. Od

1 stycznia 1995 roku do UE należy zatem

piętnaście państw europejskich.

Swoje pro.by o przystąpienie złożyły tak-

że: Turcja (1987), Cypr (1990), Szwajcaria

(1992 - kandydatura nie jest na razie

rozpatrywana), Węgry (1994), Polska

(1994) Rumunia (1995), £otwa (1995),

Słowacja (1995), Estonia (1995), Litwa

(1995), Bułgaria (1995), Czechy (1996),

Słowenia (1996) i Malta (pro.ba ponowiona

w 1998). W komunikacie zatytu-

łowanym .Agenda 2000. z lipca 1997

roku Komisja skierowała swą opinię do

Rady UE na temat tych pró.b o przystą-

pienie. Rada Europejska zgromadzona

na szczycie w Luksemburgu w grudniu

1997 roku ustaliła ogólne ramy procesu

rozszerzania dla wszystkich kandydat

ów do przystąpienia (z wyjątkiem

Szwajcarii). Ten proces obejmuje trzy

kolejne etapy:

. Konferencję Europejską, która zebra-

ła się po raz pierwszy 12 marca 1998

roku w Londynie, stanowiącą wielostronne

forum gromadzące dziesięć

państw Europy środkowo-Wschodniej

(PECO), Cypr i od niedawna Maltę. Ma

ona być forum konsultacji politycznych

w kwestiach związanych ze wspólną

polityką zagraniczną i bezpieczeństwa

(WPZB), sprawiedliwości i spraw wewn

ętrznych oraz współpracy regionalnej.

. Proces przystąpienia dotyczy dziesię-

ciu państw PECO, Cypru i Malty. Kraje

te muszą spełniać te same kryteria przyst

ąpienia do UE i uczestniczyć w procesie

przystępowania na takich samych

warunkach. Dzięki szczególnej .strategii

przedprzystąpieniowej. wszyscy kandydaci

muszą być w stanie zintegrowć

w jak największym stopniu wspólnotowy

dorobek prawny jeszcze przed przyst

ąpieniem. Komisja regularnie przedstawia

Radzie raporty (pierwszy z końca

1998 roku) na temat postępów PECO na

drodze do przystąpienia, którym towarzysz

ą, je.li zaistnieje taka potrzeba, zalecenia

otwarcia negocjacji na temat

przystąpienia.

. Negocjacje na temat przystąpienia rozpocz

ęły się 31 marca 1998 roku z sze-

ścioma państwami wskazanymi przez

Komisję (Cyprem, Węgrami, Polską, Estoni

ą, Czechami, i Słowenią). Te negocjacje

mają formę konferencji dwustronnych

z każdym krajem kandydującym

i nie muszą kończyć się w tym samym

czasie.

Porządek prawny, który zakłada UE, już

teraz stanowi integralną część naszej

polityczno-społecznej rzeczywistości

europejskiej. Każego roku traktaty wspólnotowe

stają się źródłem tysięcy decyzji,

które mają bezpośredni wpływ na

życie państw członkowskich UE i ich

mieszkańców. Od dawna Europejczycy

nie są jedynie obywatelami swoich miast,

gmin czy państw, ale również obywatelami

Unii. Jest to jedna z przyczyn, dla

których bardzo ważne staje się informowanie

ich o porządku prawnym, który

dotyczy ich codziennego życia. Trudno

im jednak ogarnąć całość UE i jej system

prawny. Trudność jest podwójna:

z jednej strony teksty traktatów są czę-

sto niezbyt jasne, a ich doniosłość nie-

łatwo jest pojąć; z drugiej strony ilość

pojęć używanych w traktatach dla okre-

.lenia nowych sytuacji jest ogromna.

Postaramy się tu pokazać, na czym polega

konstrukcja UE i wyja.nić obywatelowi,

co stanowi filar europejskiego porz

ądku prawnego1.

10

1 W niniejszej broszurze posługujemy się aktualną

numeracją artykułów traktatów wprowadzoną

przez Traktat Amsterdamski. Tabela, zawierająca

nowe odpowiedniki dawnych numerów, zamieszczona

w aneksie ułatwi odnalezienie znanych artyku

łów, których numery uległy zmianie.

11

PODSTAWOWE ZASADY

UNII EUROPEJSKIEJ

Konstrukcja zjednoczonej Europy opiera

się na podstawowych zasadach,

do których odwołują się również pań-

stwa członkowskie, a których zastosowanie

powierzone zostało organom wykonawczym

UE. W liczbie tych uznanych

zasad figuruje budowanie trwałego pokoju,

jedność, równość, wolność, bezpiecze

ństwo i solidarność. UE zbudowana

jest na poszanowaniu wolności, demokracji

i praworządności, które to zasady

są wspólne dla wszystkich krajów

członkowskich (art. 6, paragraf 1 Traktatu

o UE). Te zasady, jak i ochrona fundamentalnych

swobód i praw, zostały

zreformowane przez Traktat o UE, który

po raz pierwszy przewiduje sankcje w razie

pogwałcenia zasad Unii (art. 7 i 8

Traktatu UE). Oznacza to konkretnie, że

je.li Rada UE na szczeblu głów państw

lub premierów na wniosek jednej trzeciej

państw członkowskich i po pozytywnej

opinii Parlamentu Europejskiego

stwierdzi istnienie poważnego i utrzymuj

ącego się naruszania zasad Unii, może

kwalifikowaną większością głosów podj

ąć decyzję o zawieszeniu państwa

członkowskiego w pewnych prawach

wynikających z Traktatów UE i WE,

w tym w prawie głosu przedstawiciela

rządu tego kraju w łonie Rady. Czyniąc

to, Rada ma na uwadze ewentualne

konsekwencje takiego zawieszenia praw

i obowiązków osób fizycznych i prawnych.

Obwiązki, które spadają na to

państwo na mocy Traktatów UE i WE

w każdym przypadku nadal spoczywaj

ą na tym kraju.

. UE GWARANCJĄ

POKOJU

Najpotężniejszym motorem napędowym

unifikacji europejskiej było pragnienie

pokoju. W XX wieku dwie wojny .wiatowy

postawiły po przeciwnych stronach

barykady państwa europejskie, będące

dzi. członkami UE. Nie ma więc nic

dziwnego w tym, że polityka europejska

i polityka pokojowa idą w parze. Utworzenie

UE spowodowało zaistnienie systemu

zapobiegającego wszelkim nowym

konfliktom wojennym między jej członkami.

Dowodem na to jest ponad czterdzie

ści lat pokoju w Europie.

. JEDNość I RÓWNość

JAKO IDEA PRZEWODNIA

Ideą przewodnią UE jest jedność. Dla

państw członkowskich stanowi ona jedyny

sposób zapanowania nad ich obecnymi

problemami. I wielu jest zdania, że

pokój w Europie i .wiecie, demokracja

i praworządność, pomy.lność gospodarcza

i dobrobyt społeczny nie mogłyby

być w przyszłości zapewnione bez integracji

europejskiej i UE. Bezrobocie, niewystarczaj

ący wzrost gospodarczy i zanieczyszczenie

środowiska to problemy,

których nie można rozwiązać jedynie na

szczeblu państw. Dopiero w ramach UE

można zaprowadzić stabilny ład ekonomiczny.

Trzeba też, by Europejczycy

zjednoczyli się w prowadzeniu międzynarodowej

polityki gospodarczej, gwarantuj

ącej konkurencyjność ich gospodarek

i socjalne fundamenty państwa prawa.

Bez wewnętrznej spójności Europa

nie będzie w stanie utwierdzić swej politycznej

i gospodarczej niezawisłości

w stosunku do reszty .wiata ani odzyskać

wpływu na scenę międzynarodową i odgrywa

ć politycznej roli w .wiecie.

Jedność nie może istnieć, je.li nie jest zapewniona

równość. ¯aden obywatel Europy

nie może być obiektem dyskryminacji

z powodu swego obywatelstwa.

Trzeba walczyć z wszelką dyskryminacj

ą opartą na płci, rasie, pochodzeniu

etnicznym, religii czy przekonaniach,

kalectwie, wieku czy orientacji seksualnej.

Wszyscy obywatele europejscy są

równi wobec prawa. ¯adne państwo

członkowskie nie może cieszyć się wyż-

szością nad innymi, a aby zachować zasad

ę jedności, należy nie zwracać uwagi

na naturalne różnice, na przykład

w zakresie powierzchni, liczby mieszka

ńców czy struktur.

. PODSTAWOWE

SWOBODY

Następstwem pokoju, jedności i równo-

ści jest wolność. Utworzenie wielkiej

przestrzeni gromadzącej obecnie piętna-

ście państw gwarantuje szereg swobód:

swobodne przekraczanie granic, zwłaszcza

przez pracowników, osiedlanie się

i .wiadczenie usług, przepływ towarów

i kapitałów. Oto podstawowe swobody,

pozwalające przedsiębiorstwu na wolne

podejmowanie decyzji, pracownikowi

na wolny wybór zajęcia, a konsumentowi

na dostęp do pełnego asortymentu

najróżniejszych produktów. Wolna konkurencja

otwiera przed przedsiębiorstwami

o wiele szersze rynki zbytu; przestrze

ń ustanowiona przez UE pozwala

pracownikowi na szukanie zatrudnienia

lub zmianę swych kwalifikacji czy zainteresowa

ń; gama artykułów oferowanych

w systemie wzmożonej konkurencji jest

tak duża, że użytkownik może wybierać

najtańsze i najlepsze z nich.

. ZASADA

SOLIDARNoścI

Wolność wymaga w zamian solidarno-

ści: nadużywanie wolności powoduje

krzywdę bli.niego. Dlatego, by ład

wspólnotowy był trwały, zawsze należy

uznawać solidarność jej członków za

fundamentalną zasadę oraz jednolicie

i sprawiedliwie rozdzielać korzyści - czyli

dobrobyt - i obowiązki między wszystkich

członków.

. POSZANOWANIE

TO¯SAMoścI NARODOWEJ

Unia szanuje tożsamość narodową

państw członkowskich (art. 6, par. 3

Traktatu UE). Państwa członkowskie nie

muszą w łonie UE stapiać się w jedno,

ale odnajdywać się w niej, zachowując

swoje cechy narodowe. Z tej różnorodno

ści cech i tożsamości narodowych UE

czerpie siłę moralną, którą oddaje na

służbę wszystkim.

. PRAGNIENIE

BEZPIECZEńSTWA

Wszystkie podstawowe wartości są

w ostatecznym rozrachunku pochodną

bezpieczeństwa. W epoce, w której żyjemy,

charakteryzującej się dynamizmem,

zmianami i lękiem przed niezna-

12 nym, bezpieczeństwo staje się podstawo13

wą potrzebą, którą również UE musi brać

pod uwagę. Obywatele i przedsiębiorstwa

Wspólnoty muszą wiedzieć, dokąd

prowadzą ustawy wspólnotowe, a UE

musi dawać im poczucie stabilności, któ-

rego potrzebują. Dotyczy to bezpieczeń-

stwa zatrudnienia. Dotyczy to również

bezpieczeństwa środków podejmowanych

przez przedsiębiorstwa, które musz

ą być pewne całego systemu ekonomicznego.

Dotyczy to wreszcie bezpiecze

ństwa społecznego wszystkich tych,

którzy żyją we Wspólnocie.

. FUNDAMENTALNE

PRAWA W UE

Nie można by mówić o podstawowych

zasadach i największych wartościach

bez podniesienia kwestii praw fundamentalnych

obywateli Wspólnoty, tym

bardziej, że historia Europy od dwóch

wieków naznaczona była ciągłymi wysi

łkami kierowanymi na umocnienie

ochrony tych praw. Od Deklaracji Praw

Człowieka i Obywatela w XVIII wieku,

swobody i prawa fundamentane są integraln

ą częścią konstytucji większości kraj

ów cywilizowanych, a zwłaszcza

państw członkowskich UE. £ad prawny

tych ostatnich opiera się na przestrzeganiu

prawa oraz na poszanowaniu godno

ści, wolności i możliwości rozwoju

osoby ludzkiej. Istnieje również wiele

porozumień międzynarodowych w tej

materii, wźród których wyjątkowe znaczenie

ma Europejska Konwencja Ochrony

Praw Człowieka i Podstawowych

Wolności.

Je.li szukamy w traktatach założycielskich

Wspólnoty dyspozycji wyraźnie

gwarantujących indywidualne swobody

obywatela europejskiego, będziemy rozczarowani,

że nic nie znale.li.my. Traktaty

w odróżnieniu od większości porz

ądków prawnych państw członkowskich

nie zawierają katalogu praw fundamentalnych.

Parlament Europejski,

Rada UE i Komisja Europejska, jako organy

polityczne, zobowiązały się uroczy-

ście do respektowania praw fundamentalnych

we wspólnej deklaracji z 5 kwietnia

1977 roku. Instytucje wspólnotowe

podkreślają w niej ważność praw fundamentalnych

dla WE i zobowiązują się

do przestrzegania ich w sprawowaniu

swej władzy i w realizacji założeń

Wspólnoty. Głowy państw lub premierzy

przyjęli to samo stanowisko w swej

deklaracji o demokracji podczas szczytu

z 7 i 8 kwietnia 1978 roku w Kopenhadze.

Te deklaracje nie przyznają wprawdzie

bezpośrednich praw obywatelom

europejskim, ale mają spore znaczenie

prawne jako uniwersalne uznanie praw

fundamentalnych na szczeblu wspólnotowym.

Zresztą Traktat UE przyznaje

obecnie temu uznaniu obowiązującą form

ę prawną i zobowiązuje UE do przestrzegania

.podstawowych praw, zagwarantowanych

w Europejskiej Konwencji

Ochrony Praw Człowieka i Fundamentalnych

Swobód, podpisanej w Rzymie

4 listopada 1950 roku i praw wynikają-

cych z tradycji konstytucyjnych wspólnych

dla państw europejskich, jako ogólne

zasady prawa wspólnotowego. (art. 6,

paragraf 2 Traktatu o UE).

Jednakże ochrona praw fundamentalnych

przez wspólnotowy ład prawny zosta

ła zapewniona przez orzecznictwo

Trybunału Sprawiedliwości Wspólnot

Europejskich (TSWE), który powstał

względnie późno, a mianowicie w 1969

roku. W pierwszym okresie TSWE odrzuci

ł wszelkie działania dotyczące praw

fundamentalnych, uznając, że kwestie

państwowego prawa konstytucyjnego

nie należą do jego kompetencji. TSWE

musiał zmienić swe stanowisko z powodu

zasady, którą sam ustanowił, a mianowicie,

pierwszeństwa prawa wspólnotowego

przed prawem państwowym.

To pierwszeństwo obowiązuje jedynie,

je.li prawo wspólnotowe jest w stanie

zagwarantować ochronę fundamentalnych

praw na równi z konstytucjami pań-

stwowymi.

Punktem wyjścia tego orzecznictwa jest

sprawa Stauder, w której człowiek pobieraj

ący rentę ofiary wojny uznał fakt

udzielenia swego nazwiska na zakup

.masła Bożonarodzeniowego. za zamach

na swą godność osobistą i na zasad

ę równości. Początkowo Trybunał

uznał, po przejrzeniu dyspozycji wspólnotowych,

że użycie nazwiska nie było

niezbędne i że zbędne byłoby badanie

sposobu naruszenia prawa fundamentalnego:

niemniej jednak na końcu swego

postanowienia stwierdzał, że poszanowanie

praw fundamentalnych stanowi

część zasad ogólnych porzadku wspólnotowego,

które musi respektować. Trybuna

ł uznawał tym samym po raz pierwszy

istnienie autonomicznego systemu

fundamentalnych praw we WE.

Trybunał ustanowił ochronę praw fundamentalnych

przede wszystkim na podstawie

pewnej liczby dyspozycji traktatowych.

Wziął pod uwagę liczne zakazy

dyskryminacji, które są emanacjami róż-

nych aspektów ogólnej zasady równości.

W ich liczbie figuruje zakaz wszelkiej

dyskryminacji z powodu narodowości

(art. 12 Trakatu WE), walka z wszelką

dyskryminacją opartą na płci, rasie czy

pochodzeniu etnicznym, religii czy przekonaniach,

kalectwie, wieku czy orien-

14 tacji seksualnej (art. 13 Traktatu WE),

15

równość w traktowaniu towarów i osób

w dziedzinie czterech podstawowych

swobód (swobodny przepływ towarów:

art. 28 Traktatu WE, swoboda poruszania

się osób: art. 39 Traktatu WE, swoboda

osiedlania się: art. 43 Traktatu WE

i swoboda .wiadczenia usług: art. 50

Traktatu WE), wolna konkurencja (art. 81

i następne Traktatu WE) oraz równość

wynagradzania kobiet i mężczyzn (art.

141 Traktatu WE). Cztery fundamentalne

swobody WE, które gwarantują podstawowe

swobody życia zawodowego,

mogą być również uznawane za fundamentalne

prawo wspólnotowe do wolnego

przemieszczania się i wolnego wykonywania

działalności zawodowej. Jasno

zagwarantowane są również swoboda

stowarzyszania się (art. 137 Traktatu WE,

art. 48 paragraf 1 Traktatu EWWS), prawo

do składania petycji (art. 21 Traktatu

WE, art. 48, paragraf 2 Traktatu EWWS)

i ochrona tajemnicy biznesu i tajemnicy

zawodowej (art. 287 Traktatu WE,

art. 194 Traktatu Euratom, art. 47, paragraf

2 i 4 Traktatu EWWS).

TSWE nieustannie rozwijał te wspólnotowe

podstawy ochrony praw fundamentalnych

i uzupełniał je innymi prawami

tej samej natury. W tym celu uznał generalne

zasady prawne i zastosował je,

czerpiąc inspirację z tradycji konstytucyjnych

wspólnych dla państw członkowskich

i z konwencji międzynarodowych

w dziedzinie ochrony praw człowieka,

których państwa członkowskie są sygnatariuszami.

W pierwszym rzędzie figuruje

Europejska Konwencja Praw Człowieka,

która pozwoliła na określenie treści

praw fundamentalnych Wspólnoty i mechanizm

ów ich ochrony. Na tej podstawie

Trybunał wyniósł do rangi wspólnotowych

praw fundamentalnych pewną

liczbę swobód, a mianowicie: prawo do

własności, swoboda wykonywania dzia-

łalności zawodowej, nienaruszalność

miejsca zamieszkania, wolność opinii,

ogólne prawa osoby, ochrona rodziny

(na przykład prawo do łączenia rodzin

pracowników przemieszczających się),

wolność gospodarcza, wolność religijna

czy wolność wyznania oraz pewną liczb

ę fundamentalnych praw proceduralnych,

takich jak prawo do przesłuchania,

zasada poufności korespondencji między

adwokatem a klientem (znaną w krajach

Common Law pod nazwą .legal privilege

.), zakaz podwajania sankcji czy też

konieczność uzasadniania wspólnotowych

aktów prawnych.

Jedna z zasad ma szczególne znaczenie

i jest regularnie przywoływana w sporach

prawa wspólnotowego: chodzi o zasad

ę równego traktowania. W my.l najbardziej

ogólnej definicji zasada ta głosi,

że porównywalne sytuacje nie mogą

być traktowane w różny sposób, chyba

że ta różnica jest obiektywnie uzasadniona.

Wedle orzecznictwa Trybunału

Sprawiedliwości zasada równego traktowania

nie zakazuje jednak by, wbrew

obowiązującym aż do dzi. zwyczajom

międzynarodowym, obywatele lub towary

państwowe mogły być poddane

surowszym wymogom niż obywatele

innych krajów członkowskich lub towary

importowane. Prawo wspólnotowe

jest bezsilne wobec tej odwróconej dyskryminacji,

gdyż jest ona konsekwencją

ograniczenia kompetencji Wspólnoty.

Wspólnotowa reguła liberalizacji, któ-

ra wynika ze swobód fundamentalnych

jest bowiem, wedle opinii bronionej aż

do dzi. przez Trybunał, obowiązująca

tylko dla działań ponadgranicznych.

Wzamian za to reguły odnoszące się do

produkcji i wprowadzania na rynek produkt

ów krajowych lub do statusu prawnego

obywateli tego kraju na terytorium

państwowym podlegają decyzjom

wspólnotowym tylko wtedy, je.li nastą-

piła już harmonizacja na szczeblu

wspólnotowym.

Dzięki orzecznictwu Trybunału prawo

wspólnotowe dysponuje obszernym zapleczem

państwowych zasad prawnych

bliskich prawom fundamentalnym.

Wtym kontekście zasada proporcjonalno

ści ma duże znaczenie praktyczne.

Zawiera ona obowiązek oceny różnych

interesów, co wymaga zbadania, czy

dany środek działania jest konieczny

i odpowiedni oraz czy wyklucza wszelkie

nadużycia. W liczbie ogólnych zasad

prawa bliskich prawom fundamentalnym

znajdziemy również ogólne zasady

prawa administracyjnego i .due

process., na przykład zasadę prawnego

zaufania, niedziałania sankcji wstecz

i zakaz wycofywania lub wstecznego

odwoływania aktów przyznających jakie

. prawa lub korzyści, czy też zasadę

prawa do obrony, którą stosuje się równie

ż w procedurach administracyjnych

przed Trybunałem Europejskim. Akcent

położono także na wymóg większej

przejrzystości, co wymaga, by decyzje

były podejmowane w sposób jak najbardziej

klarowny i bliski obywatelowi.

Ważną konsekwencją tej przejrzystości

jest, by każdy obywatel europejski i każ-

da osoba prawna osiedlona w państwie

członkowskim miała prawo dostępu do

dokumentów Rady UE i Komisji Europejskiej.

Doceniając wkład Trybunału w definicję

praw fundamentalnych nie uznanych na

pi.mie, można jedynie stwierdzić, że ten

sposób uchwalania .europejskich praw

fundamentalnych. przedstawia poważ-

ną niedogodność; Trybunał musi ogranicza

ć się do pewnych przypadków.

W tych warunkach nie jest on w stanie

wyłonić we wszystkich dziedzinach,

gdzie trzeba by lub wypadałoby to zrobi

ć, praw fundamentalnych z ogólnych

zasad prawa. Nie będzie on mógł równie

ż określić zakresu i granic ochrony

praw fundametalnych, dokonując koniecznych

uogólnień i różnicowania.

Nie pozwala to instytucjom wspólnotowym

wystarczająco precyzyjnie ocenić,

czy grozi im naruszenie, czy nie, prawa

fundamentalnego. Podobnie i obywatel

Wspólnoty nie we wszystkich

przypadkach może ocenić, czy doszło

do zamachu na które. z jego praw fundamentalnych.

Planowanym od dawna rozwiązaniem

jest przystąpienie Wspólnoty do Europejskiej

Konwencji Ochrony Praw Człowieka.

Jednakże w swej opinii nr 2/94 Trybuna

ł Sprawiedliwości o.wiadczył, że

w obecnym stanie prawa wspólnotowego

Wspólnota nie ma odpowiednich

uprawnień, by przystąpić do Konwencji.

Trybunał pokazał, że chociaż ochrona

praw człowieka jest warunkiem wstępnym

legalności aktów wspólnotowych,

przystąpienie do Konwencji wymagałoby

substancjalnej zmiany ówczesnego

systemu wspólnotowego, w tym, co nios

łoby włączenie Wspólnoty do odrębnego

systemu instytucjonalnego, jakim jest

Konwencja. Według opinii Trybunału

taka zmiana sytemu ochrony praw czło-

16 wieka we Wspólnocie, przez swe insty17

tucjonalne konsekwencje dla Wspólnoty

i państw członkowskich byłaby tak

rozległa, że wykraczałaby swym charakterem

poza uprawnienia przyznane

w art. 308 Traktatu WE.

W konsekwencji jedynym ostatecznym

rozwiązaniem problemu praw fundamentalnych

we WE jest sporządzenie

katalogu praw fundamentalnych specyficznego

dla UE, modyfikując istniejące

Traktaty WE i UE. Inspiracją dla tego katalogu

mogłaby być zwłaszcza Deklaracja

Praw i Swobód Fundamentalnych

Parlamentu Europejskiego, który oferuje

kompletny katalog praw fundametalnych.

Tylko w ten sposób skuteczne

umocnienie ochrony praw fundamentalnych

stanie się rzeczywistością w łonie

UE. Podobna inicjatywa wymaga jednak

konsensusu wszystkich państw członkowskich

w kwestii treści i granic tych

praw. Oczywiste jest, że daleko jeszcze

do takiego porozumienia. Państwom

członkowskim nie udało się jeszcze przekroczy

ć ogólnego, chociaż obowiązują-

cego, etapu podjęcia się przestrzegania

i ochrony praw fundamentalnych w ramach

UE.

.KONSTYTUCJA.

UNII EUROPEJSKIEJ

Każde społeczeństwo ma konstytucję,

która określa strukturę jego systemu

politycznego: ustala stosunki między

członkami społeczeństwa i wobec ogó-

łu, wyznacza wspólne cele i określa regu

ły, których należy przestrzegać, by

podejmować obowiązujące decyzje. UE

jako .społeczność. państw, której zostały

przekazane bardzo precyzyjne zadania

i funkcje, musi mieć konstytucję będącą

w stanie spełniać te same zadania, co

konstytucja państwowa.

Konstytucja Unii, w przeciwieństwie do

większości konstytucji tworzących ją kraj

ów, nie została umieszczona w jakim.

jednym dokumencie. Wynika ona raczej

z całości reguł i wartości fundamentalnych,

których rządzący bezwzględnie

przestrzegają. Figurują one albo w traktatach

powołujących Wspólnotę Europejsk

ą, albo w aktach prawnych uchwalonych

przez instytucje wspólnotowe, albo

wynikają po części ze zwyczajów.

Państwa rządzą się dwiema głównymi

zasadami organizacyjnymi: prawem

(.rule of law.) i demokracją. Każde dzia-

łanie Unii musi - je.li chce ona postę-

pować zgodnie ze swoimi zasadami -

mieć podstawy prawne i demokratyczne:

powstanie, organizacja, kompetencje,

funkcjonowanie, miejsce krajów

członkowskich i ich instytucji, miejsce

obywatela.

Jakiej odpowiedzi udziela system wspólnotowy

na pytania, które mogą pojawiać

się w związku z fundamentalnymi warto

ściami, strukturą i instytucjami Wspólnoty?

. STRUKTURA

UNII EUROPEJSKIEJ:

TRZY FILARY

Pierwszy filar:

trzy Wspólnoty Europejskie

Pierwszy filar obejmuje trzy Wspólnoty

Europejskie (EW[G], EWEA, EWWS), pog

łębione i rozszerzone w Unię Gospodarczo-

Walutową. Wraz z utworzeniem

UE .Europejska Wspólnota Gospodarcza

. stała się .Wspólnotą Europejską.,

Traktat EWG stał się Traktatem WE. Ta

modyfikacja musi .wiadczyć o jakościowej

ewolucji EWG, która ze wspólnoty

czysto ekonomicznej stała się unią polityczn

ą. Ta nowa nazwa nie ma jednak

żadnego wpływu na fakt dalszego istnienia

trzech wspólnot (EWWS, EWEA, WE),

gdyż nie pociąga formalnego zjednoczenia

tych trzech jednstek. Wraz z utworzeniem

Unii niektóre instytucje wspólnotowe

również otrzymały inne nazwy.

Od 8 listopada 1993 roku .Rada Wspólnot

Europejskich. nazywa się .Radą Unii

Europejskiej.. .Komisja Wspólnot Europejskich

. stała się .Komisją Europejską..

17 stycznia 1994 roku .Trybunał Obrachunkowy

. przyjął nazwę .Europejskiego

Trybunału Obrachunkowego.. Akty

uchwalane przez różne instytucje są jednak

nadal związane z właściwą Wspólnot

ą.

18

19

Trzeci filar:

współpraca w dziedzinie

sprawiedliwości i spraw

wewnętrznych

Unia Europejska

Pierwszy filar:

Wspólnoty Europejskie

WE

. unia celna i rynek

wewnętrzny

. polityka rolna

. polityka strukturalna

. polityka handlowa

Nowe lub zmienione

dyspozycje dotyczące:

. obywatelstwa Unii

. edukacji i kultury

. sieci transeuropejskich

. ochrony konsumenta

. zdrowia

. badań naukowych

i środowiska

. polityki socjalnej

. polityki azylu

. granic zewnętrznych

. polityki imigracyjnej

EWWS

EWEA

Drugi filar:

wspólna polityka

zagraniczna

i bezpieczeństwa

Polityka zagraniczna:

. współpraca,

wspólne

stanowiska

i działaniautrzymanie

pokoju

. prawa człowieka

. demokracja

. pomoc krajom

trzecim

Polityka

bezpieczeństwa:

. ze wsparciem

UZE: kwestie

dotyczące

bezpieczeństwa

UE

. rozbrojenie

. ekonomiczne

aspekty zbrojeń

. długoterminowo:

europejski system

bezpieczeństwa

. współpraca

sądowa w materii

cywilnej i karnej

. współpraca

policyjna

. walka z rasizmem

i ksenofobią

. walka

z narkomanią

i przemytem

broni,

. walka

z przestępczością

zorganizowaną

. walka

z terroryzmem

. walka ze

zbrodniami

popełniamymi na

dzieciach

i z handlem

żywym towarem

Pierwszy filar stanowi najlepiej rozwinię-

tą fomę wspólnotowości. W ramach WE

instytucje wspólnotowe mogą w dziedzinach,

które zostały im powierzone, przyjmowa

ć ustawy, które są bezpośrednio

wprowadzane w życie w państwach

członkowskich i mają pierwszeństwo

przed prawem państwowym. Sercem WE

jest rynek wewnętrzny i jego swobody

fundamentalne (swobodny przepływ towar

ów, pracowników, swoboda osiedlania

się, swobodne .wiadczenie usług

i swobodny przepływ kapitałów i płatno-

ści) oraz jego zasady konkurencji.

Wliczbie sektorów polityki wchodzą-

cych w zakres kompetencji wspólnotowych

figurują sprawy gospodarcze i walutowe

(które łączy euro, wspólna waluta

europejska), rolnictwo, polityka wizowa,

azylowa i imigracyjna, transport,

podatki, zatrudnienie, handel, polityka

socjalna, edukacja, młodzież, kultura,

polityka ochrony konsumentów i zdrowia,

sieci transeuropejskie, przemysł,

spójność gospodarcza i społeczna, badania

naukowe i technologia, środowisko

i wspomaganie rozwoju.

Drugi filar:

wspólna polityka

zagraniczna i bezpieczeństwa

Przed traktatem powołującym do życia

Unię Europejską, harmonizacja polityczna

między państwami członkowskimi

UE wpisywała się w ramy .Europejskiej

Organizacji Współpracy Politycznej

. (EOWP) zainicjowanej w 1970

roku, potem ulepszonej i rozszerzonej

na mocy Jednolitego Aktu Europejskiego

w latach 1986-1987. Były to regularne

konsultacje ministrów spraw zagranicznych

i stałe kontaktakty ich administracji.

Celem była poprawa wzajemnej

informacji i uzgadnianie wszystkich waż-

nych kwestii polityki zagranicznej

państw członkowskich i ich punktów

widzenia oraz w miarę możliwości przyjmowanie

wspólnego stanowiska. Jednak

wszystkie decyzje musiały być podejmowane

jednogło.nie. Kwestie bezpieczeń-

stwa ograniczały się do aspektów politycznych

i ekonomicznych. Niedawne

kryzysy polityczne (wojna w Zatoce,

wojna domowa w Jugosławii, załamanie

się Związku Radzieckiego) ukazały

bardzo wyraźnie, że ten instrument polityki

zagranicznej i bezpieczeństwa

w istotnych kwestiach polityki .wiatowej

nie jest w stanie dać Unii Europejskiej

znaczenia stosownego do jej statusu

największej potęgi handlowej .wiata.

W Traktacie założycielskim Unii Europejskiej

głowy państw lub premierzy

państw członkowskich zapisali stopniowe

wypracowywanie wspólnej polityki

zagranicznej i bezpieczeństwa skierowanej

głównie na następujące cele:

. przestrzeganie wspólnych wartości,

fundamentalnych interesów i niezależ-

ności Unii;

. podniesienie bezpieczeństwa Unii i jej

państw członkowskich;

. utrzymanie pokoju na .wiecie i umocnienie

bezpieczeństwa międzynarodowego

zgodnie z zasadami Karty Narod

ów Zjednoczonych oraz zasadami

i celami Aktu Końcowego z Helsinek

(1975) i Karty Paryskiej (1990), które

zostały potwierdzone w 1994 roku

przez utworzenie Organizacji Bezpiecze

ństwa i Współpracy w Europie

20 (OBWE);

21

. promowanie współpracy międzynarodowej;

. promowanie demokracji i praworządno

ści, przestrzeganie praw człowieka

i swobód fundamentalnych.

Unia Europejska nie jest państwem, zatem

cele te można osiągnąć tylko stopniowo.

Polityka zagraniczna i - zwłaszcza

- bezpieczeństwa zaliczają się od

dawna do dziedzin, w których państwa

członkowskie szczególnie czuwają nad

zachowaniem swej suwerenności. Ponadto

bardzo trudno jest określać wspólne

interesy w tej materii, gdyż w łonie Unii

Europejskiej jedynie Francja i Wielka Brytania

posiadają broń atomową. Inny problem

stanowi to, że nie wszystkie państwa

członkowskie Unii są członkami NATO

(Irlandia, Szwecja, Austria, Finlandia)

i UZE (Dania, Irlandia, Grecja). Dzisiaj decyzje

.wspólnej polityki zagranicznej

i bezpieczeństwa. nadal podejmowane są

w ramach współpracy międzypaństwowej.

Wprowadzono jednakże wytyczne

do samodzielnego działania, które znalaz

ły odzwierciedlenie w Traktacie Amsterdamskim

i wyposażone zostały w solidne

ramy prawne dzięki współpracy mię-

dzy państwami. I tak zasadnicze decyzje

są uchwalane, wspólne stanowiska formu-

łowane, wspólne działania i środki podejmowane,

a decyzje ramowe uchwalane

w ramach drugiego (i trzeciego) filara.

Poźród tych instrumentów najbliższa dyrektywie

wspólnotowej jest decyzja ramowa.

Jednakże nie może ona, na wzór

innych instrumentów działania UE, być

bezpośrednio wiążąca i stosowana

w państwach członkowskich. Te środki

i decyzje nie mogą być również zaskar-

żane do TSWE.

Trzeci filar:

współpraca policyjna

i sądownicza

Współpraca policyjna i sądownicza

zmierza, przez wspólne działanie

w dziedzinie zapobiegania przestępczo

ści (zwłaszcza terroryzmowi, handlowi

żywym towarem, przemytowi

narkotyków i broni, korupcji i defraudacjom),

rasizmowi i ksenofobii do

stworzenia wszystkim obywatelom

przestrzeni wolności, bezpieczeństwa

i sprawiedliwości (art. 29 i 30 Traktatu

UE). Wielce obiecujące środki podjęto

już dzięki dyrektywie dotyczącej walki

z praniem brudnych pieniędzy

i otwarciem Europejskiego Biura Policyjnego

- Europolu - które zaczęło prac

ę w 1998 roku.

Współpraca w dziedzinie sądowniczej

ma przede wszystkim ułatwić i przyspiesza

ć współpracę w zakresie procedury

sądowniczej i wykonywania decyzji, ułatwi

ć ekstradycję między państwami

członkowskimi, wprowadzić reguły minimalne

dotyczące elementów konstytutywnych

wykroczeń karnych oraz sankcji

stosowanych w dziedzinach przestępczo

ści zorganizowanej, terroryzmu

i przemytu narkotyków (art. 31 i 32 Traktatu

UE).

W tej dziedzinie, podobnie jak we

wspólnej polityce zagranicznej i bezpiecze

ństwa, współpraca opiera się głównie

na współdziałaniu między państwami,

które nie wchodzi w ramy wspólnotowych

procedur decydowania.

. NATURA PRAWNA

WE I UE

Zdefiniowanie natury prawnej wymaga

zbadania ogólnej struktury prawnej organizacji

w .wietle jej charakterystycznych

cech.

1. Natura prawna WE

Natura prawna WE opiera się na dwóch

podstawowych wyrokach wydanych

w 1963 i 1964 roku przez Trybunał Sprawiedliwo

ści Wspólnot Europejskich.

. Sprawa .Van Gend & Loos.

W tej sprawie holenderska firma transportowa

.Van Gend & Loos. wniosła do

sądu holenderskiego skargę przeciw holenderskiej

administracji celnej, gdyż ta

pobrała opłatę celną od importu produktu

chemicznego pochodzącego z Republiki

Federalnej Niemiec. Firma uznała,

że jest to naruszenie art. 12 Traktatu

EWG (obecnie art. 25 Traktatu WE), któ-

ry zakazuje państwom członkowskim

wprowadzania nowych opłat celnych

lub zwiększania opłat celnych już istniej

ących na wspólnym rynku. Sąd holenderski

zawiesił procedurę i zwrócił się do

Trybunału Sprawiedliwości z pro.bą

o wyja.nienie zakresu i interpretacji

prawnej tego artykułu Traktatu Założycielskiego

Wspólnoty Europejskiej.

Sprawa ta dała TSWE okazję do ustalenia

pewnych fundamentalnych aspektów natury

prawnej WE. W swym postanowieniu

Trybunał o.wiadczył, co następuje:

.W związku z tym, że cel Traktatu EWG,

czyli utworzenie wspólnego rynku, któ-

rego funkcjonowanie bezpośrednio dotyczy

wszystkich podległych sądownictwu

Wspólnoty, wymaga, żeby Traktat

ten stanowił więcej niż porozumienie,

które tworzyłoby tylko wzajemne zbowi

ązania między państwami zawierają-

cymi umowę; że ta koncepcja znajduje

potwierdzenie w preambule Traktatu,

który skierowany jest do narodów, a jeszcze

konkretniejsze - przez utworzenie

organów instytucjonalizujących suwerenne

prawa, które dotyczą zarówno

państw członkowskich, jak i ich obywateli

(...), że z tego stanu rzeczy trzeba

wyciągnąć wniosek, że Wspólnota stanowi

nowy ład prawny prawa międzynarodowego,

na korzyść którego państwa

ograniczyły, chociaż tylko w wąskich

dziedzinach, swe suwerenne prawa, któ-

remu podlegają nie tylko państwa członkowskie,

ale również ich obywatele (...)..

. Sprawa .Costa/ENEL.

Zaledwie rok później sprawa .Costa/

ENEL. miała pozwolić TSWE na dalsze

pogłębienie swojej analizy. Ta sprawa

opierała się na następujących faktach:

w 1962 roku Włochy znacjonalizowa-

ły produkcję i dystrybucję energii elektrycznej

i przekazały majątek przedsię-

biorstw energetycznych firmie ENEL.

Pan Costa, akcjonariusz znacjonalizowanego

przedsiębiorstwa Edison Volta,

utracił należne mu dywidendy, dlatego

odmówił zapłacenia rachunku za prąd

w wysokości 1926 lirów. Pan Costa

usprawiedliwiał swe postępowanie

przed giudice consigliatore Mediolanu

dowodząc między innymi, że prawo

nacjonalizacji narusza szereg dyspozycji

Traktatu EWG. Sąd włoski przekazał

22 wówczas wiele zapytań do Trybunału

23

Sprawiedliwości dotyczących interpretacji

różnych dyspozycji Traktatu EWG.

W swym wyroku Trybunał o.wiadczył

na temat natury prawnej WE:

.W odróżnieniu od zwyczajnych traktat

ów międzynarodowych Traktat EWG

wprowadził własny porządek prawny

włączony w system prawny państw

członkowskich (...), który jest wiążący

dla ich sądownictwa. Powołując Wspólnot

ę na czas nieokreślony, posiadającą

własne instytucje, osobowość, zdolność

prawną, zdolność międzynarodowej reprezentacji,

a szczególnie rzeczywiste

uprawnienia wynikające z ograniczenia

kompetencji lub przekazania uprawnień

państw Wspólnocie, państwa te ograniczy

ły swe suwerenne prawa i utworzyły

tym samym corpus praw obowiązują-

cych ich obywateli i je same..

Na podstawie tych szczegółowych uwag

Trybunał orzekł, co następuje:

.W związku z tym, że z całości tych element

ów wynika, iż wywodząc się z niezale

żnego źródła prawu traktatowemu

nie można, z racji jego specyficznej natury

pierwotnej, przeciwstawiać jakiegokolwiek

wewnętrznego tekstu, bez pozbawienia

go jego wspólnotowego charakteru

i podważenia samej podstawy

prawnej Wspólnoty; zatem dokonane

przez państwa przeniesienie z ich wewn

ętrznego porządku prawnego do

wspólnotowego porządku prawnego

praw i obowiązków odpowiadających

dyspozycjom traktatu, pociąga definitywne

ograniczenie ich suwerennych praw,

którego nie mógłby znieść żaden pó.-

niejszy akt jednostronny niezgodny z poj

ęciem Wspólnoty; (...)

W .wietle tych dwóch fundamentalnych

postanowień TSWE cechy natury prawej

WE są następujące:

. struktura instytucjonalna, która gwarantuje,

że wyrażanie woli w WE jest

również naznaczone ogólnym interesem

Europy, czyli interesami wspólnotowymi

określonymi przez cele

Wspólnoty;

. transfer kompetencji na instytucje

wspólnotowe, który jest większy niż

w innych organizacjach instytucjonalnych

i który osiąga znaczne rozmiary

w dziedzinach, w których normalnie

państwa zachowują niezawisłość;

. ustanowienie własnego porządku

prawnego niezależnego od porządków

prawnych państw członkowskich;

. możność bezpośredniego zastosowania

prawa wspólnotowego, która gwarantuje

pełne i jednolite wprowadzanie

dyspozycji wspólnotowych we

wszystkich państwach członkowskich

i ustala prawa i obowiązki państw

członkowskich i ich obywateli;

. pierwszeństwo prawa wspólnotowego,

które wyklucza wszelkie unieważ-

nienia lub modyfikacje legislacji

wspólnotowej przez prawodawstwo

państwowe i zapewnia prymat prawa

wspólnotowego w razie konfliktu

z prawem państwowym.

WE stanowi zatem niezależną jednostkę

wyposażoną w suwerenne prawa i porz

ądek prawny niezależny od państw

członkowskich, który obowiązuje zarówno

państwa członkowskie, jak i ich obywateli

w dziedzinach należących do

kompetencji wspólnotowej.

2. Natura prawna UE

UE, stanowiąca co. więcej niż cel programowy

procesu integracji, jest obecnie

sui generis organizacją międzynarodow

ą utworzoną na mocy Traktatu z Maastricht.

Specyfika tej międzynarodowej organizacji

polega na jej funkcji .ram prawnych

. wspólnych trzem Wspólnotom

Europejskim, na jej dopełniających się

działaniach i formach współpracy mię-

dzy państwami członkowskimi.

Jednakże porządek prawny tej Unii daleki

jest od dorównania porządkowi WE.

I tak zasada autonomii, bezpośredniego

zastosowania i pierwszeństwa prawa

wspólnotowego, które są niezbędne dla

porządku prawnego WE nie odnoszą się

do dwóch pozostałych filarów UE. Te

ostatnie są raczej programami i deklaracjami

intencji, realizowanymi we

współpracy międzyrządowej i stanowią

zaledwie pierwszy etap w stronę Unii

.zinstytucjonalizowanej.. Fakt, że Unia

posługuje się organami WE, by wypeł-

niać swe zadania, nie ma większego

wpływu na tę sytuację, gdyż te .instytucje

Unii. muszą działać zgodnie

z Traktatem UE, czyli jedynie w ramach

współpracy między państwami członkowskimi

z tytułu drugiego i trzeciego

24 filaru. Traktat UE nie jest jeszcze .Kon25

stytucją., kierującą systemem politycznym

Unii.

3. Różnice w stosunku

do innych struktur politycznych

Charakterystyka WE i UE ukazuje równie

ż wspólne punkty i różnice między

nimi a klasycznymi organizacjami mię-

dzynarodowymi i strukturami federalnymi.

UE, która nie jest jeszcze skończoną

strukturą, bardziej przypomina .system

przyszłości., którego końcowy wygląd

nie jest jeszcze znany.

Jedynym punktem wspólnym między tradycyjnymi

organizacjami międzynarodowymi

a UE jest to, że ona również wywodzi

się z traktatu międzynarodowego.

Jednakże zakorzenienie WE w strukturze

organizacyjnej UE oddaliło już znacznie

tę ostatnią od jej międzynarodowych korzeni.

Akty założycielskie WE, które równie

ż opierają się na traktatach międzynarodowych,

doprowadziły do utworzenia

niezależnych Wspólnot wyposażonych

w suwerenne prawa i własne

kompetencje. Państwa członkowskie zrezygnowa

ły z części swej suwerenności

na rzecz tych Wspólnot. Ponadto zadania,

które zostały powierzone WE, róż-

nią się wyraźnie od zadań innych organizacji

międzynarodowych. Podczas gdy

te ostatnie wykonują głównie precyzyjne

zadania techniczne, dziedziny dzia-

łań WE sięgają samej istoty państwa.

Te różnice między tradycyjnymi organizacjami

międzynarodowymi a WE zbli-

żają ją, podobnie jak UE, do struktury

państwowej. Zwłaszcza rezygnacja

państw członkowskich z części ich suwerenno

ści na rzecz WE pozwala na

konkluzję, że struktura UE podobna jest

do struktury państwa federalnego. Jednak

ten punkt widzenia nie bierze pod uwag

ę faktu, że kompetencje instytucji UE

ograniczone są do pewnych dziedzin

i celów wyznaczonych przez Traktaty.

Nie mają one zatem swobody ustalania

swych celów na równi z państwem ani

podejmowania wszystkich wyzwań,

przed którymi staje nowoczesne pań-

stwo. UE nie dysponuje ani siłą, jaka cechuje

państwa, ani zdolnością obdarzania

się nowymi kompetencjami (zasada

kompetencji ustanawiania swych własnych

kompetencji).

Dlatego UE nie jest ani klasyczną organizacj

ą międzynarodową ani stowarzyszeniem

państw, ale jednostką, któ-

ra sytuuje się na skrzyżowaniu tych tradycyjnych

form stowarzyszenia między

państwami. W terminologii prawniczej

mówi się o .organizacji ponadnarodowej

..

. ZADANIA UE

Lista zadań powierzonych UE jest analogiczna

do listy państwowego porządku

konstytucyjnego. W przeciwieństwie

do większości organizacji międzynarodowych

nie chodzi tu o precyzyjne zadania

techniczne, ale o dziedziny dzia-

łalności sięgającej samej istoty państw.

W ramach Traktatu WE zadaniem UE jest

stapianie państw członkowskich w jedn

ą wspólnotę przez tworzenie wspólnego

rynku, który łączy .rynki państwowe.

państw członkowskich - co oznacza, że

wszystkie towary i usługi mogą być proponowane

i sprzedawane na tych samych

warunkach na rynku wewnętrznym

- oraz przez stopniowe zbliżanie pań-

stwowych polityk ekonomicznych.

Ten cel utworzenia wspólnego rynku

został ponownie nakreślony w programie

zakończenia tworzenia rynku wewn

ętrznego przewidzianego na rok

1992. Program ten zrodził się z podwójnego

stwierdzenia: z jednej strony pewna

liczba przeszkód ze strony państw

nadal utrudniała pełną realizację swob

ód wspólnego rynku, a z drugiej waż-

ne sektory gospodarki, takie jak telekomunikacja

czy rynki publiczne, nie były

aż dotąd objęte rynkiem wewnętrznym.

W czerwcu 1985 roku w Białej Księdze

na temat zakończenia tworzenia rynku

wewnętrznego, Komisja przedstawiła

głowom państw i premierom, których

było wtedy zaledwie dziesięciu, listę

środków zawierającą około 300 aktów

wraz ze szczegółowym kalendarzem,

który miał pozwolić na zniesienie przed

końcem 1992 roku wszelkich istnieją-

cych jeszcze barier wewnątrzwspólnotowych.

W tym samym roku na szczycie

mediolańskim głowy państw i premierzy

powierzyli Komisji mandat polityczny na

zrealizowanie programu .rynku wewn

ętrznego 1992.. Jednak, aby mieć

choćby najmniejszą szansę osiągnięcia

w zaledwie siedem lat celu, który nie

mógł być zrealizowany przez mniejszą

liczbę państw członkowskich przez prawie

trzy dziesięciolecia, potrzebna była

prosta deklaracja woli politycznej

i przyjęcie programu: cel .rynek wewn

ętrzny 1992. musiał stanowić integraln

ą część Traktatów Rzymskich. Zosta

ło to ostatecznie siągnięte w Jednolitym

Akcie Europejskim, który uzupełniał

zwłaszcza Traktat EW(G) o dyspozycję,

w my.l której Wspólnota uchwala środki

przeznaczone na stopniowe wprowadzenie

rynku wewnętrznego przed

31 grudnia 1992 roku (art. 14, dawny

art. 7 A Traktatu WE; wcze.niej art. 8 A

Traktatu EW(G). Ten program został

w większej części zrealizowany w wyznaczonym

terminie. Instytucjom

wspólnotowym udało się utworzyć ramy

prawne konieczne dla dobrego funkcjonowania

rynku wewnętrznego. W mię-

dzyczasie ramy te były szeroko wykorzystywane,

tak że rynek wewnętrzny stał

się już rzeczywistością. Jest on również

widoczny w życiu codziennym, zwłaszcza

kiedy podróżuje się po terytorium

UE, gdzie kontrola tożsamości na granicach

państwowych od dawna została

zniesiona.

Wraz z .Traktatem o Unii Europejskiej.

WE weszła w nową erę ekonomicznospo

łeczną. Wprowadzenie euro (art. 121,

paragraf 4 Traktatu WE) jako jedynej waluty

europejskiej w 11 spoźród 15 kraj

ów członkowskich (Wielka Brytania,

Dania i Szwecja nie zgodziły się na to,

natomiast Grecja stara się jeszcze wypeł-

nić kryteria wprowadzenia wspólnej waluty)

od dnia 1 stycznia 1999 roku stało

się kolejnym widocznym symbolem wzajemnego

przenikania się gospodarek

państw członkowskich UE i umocniło

rynek wewnętrzny. Jako jedyny środek

płatniczy w łonie UE od 1 stycznia 2002

roku euro zastąpi również waluty pań-

stwowe we wszystkich transakcjach i stanie

się wówczas walutą wszystkich obywateli

Unii. Wprowadzenie obywatelstwa

Unii (art. 17 i n. Traktatu WE) umocni

ło prawa i interesy obywateli państw

26 członkowskich w łonie UE. Każdy oby27

watel Unii może swobodnie podróżowa

ć w UE (art. 18 Traktatu WE), głosowa

ć i być wybieranym w wyborach municypalnych

(art. 19 Traktau WE), a na

terytorium państwa trzeciego korzystać

z ochrony władz dyplomatycznych

i konsularnych każdego państwa członkowskiego

(art. 20 Traktatu WE), z prawa

petycji do Parlamentu Europejskiego

(art. 21 Traktatu WE) i, stosownie do

ogólnej zasady niedyskryminacji, z prawa

bycia traktowanym w każdym pań-

stwie członkowskim jak każdy inny obywatel

tego państwa (art. 17, paragraf 2,

w połączeniu z art. 12 Traktatu WE). Bezrobocie

stanowiące od wielu lat przedmiot

troski przyczyniło się do przyjęcia

priorytetowej strategii dla zatrudnienia.

W tym celu do Traktatu WE wprowadzono

nowy odrębny rozdział na temat zatrudnienia

(rozdział VIII, art. 125-130).

Państwa członkowskie Wspólnoty wezwane

są do wypracowania strategii dla

zatrudnienia, a w szczególności do promowania

wykwalifikowanej siły roboczej,

wykształconej i zdolnej, tak jak rynki, do

szybkiego reagowania na zmiany w ekonomii.

Promowanie zatrudnienia uznawane

jest za kwestię wspólnego interesu, co

zobowiązuje państwa członkowskie do

koordynowania działań w tym zakresie

w łonie Rady UE. WE musi przyczyniać

się do realizacji wysokiego poziomu zatrudnienia,

popierając współpracę między

państwami członkowskimi oraz wspieraj

ąc i w razie potrzeby uzupełniając ich

działania. Czyniąc to, musi w pełni przestrzega

ć kompetencji państw członkowskich

w tej materii.

Traktat UE przewiduje także nowe dzia-

łania polityczne i formy współpracy

w dziedzinie polityki zagranicznej i bezpiecze

ństwa oraz współpracy sądowniczej

i policyjnej.

. UPRAWNIENIA UE

Ani Traktat WE, ani Traktat UE nie przyzna

ły organom wspólnotowym ogólnej

kompetencji dla osiągnięcia wyznaczonych

im celów: traktaty ograniczają się

do określenia w różnych rozdziałach zakresu

przyznanych uprawnień do dzia-

łania. Jest to zasada ograniczonych

uprawnień. Państwa członkowskie wybra

ły to rozwiązanie, by móc zachować

całościową wizję i sprawować kontrolę

nad przekazywaniem swych własnych

uprawnień. Zakres tak przekazywanych

uprawnień ma zmienne granice w zależ-

ności od zadań powierzonych UE i WE.

W ramach WE kompetencje mogą być

bardzo rozległe na przykład w materii

wspólnej polityki transportu, gdzie mogą

być uchwalane wszystkie przydatne dyspozycje

(art. 71, paragraf 1 Traktatu

WE), w dziedzinie polityki rolnej (art.

34, paragraf 2 Traktatu WE), jak i w tym,

co dotyczy swobodnego przepływu

pracowników, gdzie mogą być uchwalane

wszystkie niezbędne środki (art. 40

Traktatu WE). Margines manewru WE

i jej instytucji jest natomiast zawężony

przez ograniczone dyspozycje, dotyczą-

ce prawa konkurencji (art. 81 i n. Taktatu

WE), kultury i polityki kształcenia

(art. 150 i 151 Traktatu WE), zdrowia

i ochrony konsumentów (art. 152 i 153

Traktau WE) czy środowiska (art. 175

Traktatu WE).

Oprócz szczegółowych uprawnień do

działania, traktaty wspólnotowe pozwalaj

ą instytucjom działać, je.li wymaga

tego jeden z celów traktatowych (art. 308

Traktatu WE, art. 203 Traktatu EWEA

i art. 95, paragraf 1 Traktatu EWWS -

uprawnienia pomocnicze). Jednakże instytucje

nie mają kompetencji ogólnych

w zakresie realizacji zadań wykraczają-

cych poza cele przewidziane w traktatach.

Nie mogą również rozszerzać

swych własnych kompetencji, z tytułu

swych uprawnień pomocniczych, ze

szkodą dla państw członkowskich.

Wpraktyce możliwości, jakie oferują te

dyspozycje, były coraz szerzej wykorzystywane,

gdyż WE jest dzi. wzywana do

pełnienia zadań, które nie zostały przewidziane

podczas zawierania traktatów

i dla których nie zostało przyznane żadne

uprawnienie do działania. Główne

dziedziny, których dotyczy ta ewolucja,

to środowisko i ochrona konsumentów,

liczne programy badawcze uchwalone

po 1973 roku poza Europejską Wspólnot

ą Energii Atomowej, utworzenie Europejskiego

Funduszu Rozwoju Regionalnego,

mającego zredukować różnice

między strefami rozwiniętymi a zacofanymi

UE. W tych dziedzinach Jednolity

Akt Europejski i Traktat UE wprowadzi-

ły jednak do Traktatu WE szczegółowe

kompetencje. Pod wpływem tych jasnych

dyspozycji zarządzających kompetencjami

WE, uprawnienia pomocnicze

wiele straciły na swym praktycznym

znaczeniu.

Instytucje wspólnotowe dysponują także

innymi kompetencjami ustanawiania

środków koniecznych do skutecznego

i roztropnego korzystania z uprawnień

wyraźnie im nadanych. Kompetencje te

są wykorzystywane zwłaszcza w dziedzinie

stosunków zagranicznych. WE może

z tego tytułu zawierać zobowiązania

wobec państw nie będących członkami

lub innych organizacji międzynarodowych,

w dziedzinach odpowiadających

zadaniom, które zostały jej wyznaczone.

Charakterystycznym przykładem jest

sprawa Kramera, która wpłynęła do Trybuna

łu Sprawiedliwości Wspólnot Europejskich.

Miał on wypowiedzieć się na

temat kompetencji WE odno.nie współ-

pracy z tymi organizacjami międzynarodowymi

w celu wyznaczenia maksymalnych

wysokości połowów w materii rybo

łóstwa morskiego i ewentualnie przy-

łączyć się do międzynarodowych

zobowiązań: z braku wyraźnych dyspozycji

w Traktacie WE Trybunał wyprowadzi

ł kompetencje zagraniczne WE,

niezbędne do tych działań, z jej uprawnie

ń wewnętrznych dotyczących produkt

ów rybołóstwa z tytułu wspólnej polityki

rolnej.

Sprawowanie tych kompetencji przez

WE podlega jednak zasadzie pomocniczo

ści zapożyczonej z doktryny społecznej

Kościoła katolickiego, która została

wyniesiona do rangi konstytucyjnej podczas

jej wprowadzania do Traktatu WE

(art. 5). Zasada ta obejmuje dwa aspekty,

pozytywny i negatywny: pozytywny

dla WE, czyli ten, który stymuluje jej

kompetencje, chce, by działała ona, kiedy

pożądane cele mogą .być lepiej realizowane

na szczeblu wspólnotowym.;

negatywnym aspektem zasady pomocniczo

ści jest to, że WE nie może dzia-

łać, kiedy działanie państwa członkowskiego

wystarczy dla realizacji wyznaczonych

celów. W praktyce oznacza to,

że wszystkie instytucje wspólnotowe,

a zwłaszcza Komisja, muszą dowieść, że

działanie bąd. regulacje wspólnotowe,

28 są rzeczywiście konieczne. Parafrazując

29

Monteskiusza, można by powiedzieć:

kiedy nie jest konieczne uchwalanie aktu

wspólnotowego, konieczne jest jego nieuchwalanie.

Je.li konieczność regulacji

na szczeblu wspólnotowym jest po-

.wiadczona, trzeba jeszcze zdecydować

jaki zakres i jaki typ środków wspólnotowych

należy uchwalić. Odpowiedzi

udziela zasada proporcjonalności, którą

orzecznictwo Trybunału Sprawiedliwo-

ści wprowadziło do wspólnotowego porz

ądku prawnego: pogłębiona analiza ma

pozwolić na określenie, czy instrument

prawny jest rzeczywiście niezbędny i czy

inne środki działania nie byłyby wystarczaj

ąco skuteczne. Oznacza to przede

wszystkim, że preferencje muszą mieć

prawa ramowe, regulacje minimalne i regu

ły zmierzające do wzajemnego uznania

dyspozycji państwowych oraz, że

należy unikać zbyt szczegółowych dyspozycji

prawnych. Protokół dołączony

do Traktatu Amsterdamskiego precyzuje

sposoby stosowania zasady pomocniczo-

ści. Ustala on wszystkie wymogi proceduralne

i materialne wynikające z zasady

pomocniczości, które muszą być speł-

nione przez akty wspólnotowe. Bardzo

precyzyjnie zostały zatem ustalone kryteria

stosowania tej zasady przez instytucje

wspólnotowe, co ma ułatwić równie

ż jej kontrolę prawną.

W ramach drugiego i trzeciego filaru UE

(wspólna polityka zagraniczna i bezpiecze

ństwa, współpraca sądownicza i policyjna

w dziedzinie prawa karnego),

kompetencje instytucji wspólnotowych

ograniczają się do promowania i wspierania

współpracy określonej przez pań-

stwa członkowskie w łonie Rady Europejskiej.

Państwa członkowskie nie przekaza

ły więc żadnego uprawnienia - czy

to w całości czy częściowo - instytucjom

wspólnotowym. Przeciwnie, państwa

członkowskie są bezpośrednio odpowiedzialne

za wspólną politykę zagraniczn

ą i bezpieczeństwa oraz współpracy

sądowniczej i policyjnej w dziedzinie

prawa karnego, angażując się jednocze-

.nie w umacnianie współpracy i koordynowanie

swych działań w ramach UE,

dzięki wspólnotowej strukturze instytucjonalnej.

10

10

10

10

8

5

5

5

5

4

4

3

3

3

2

11,36

11,36

11,36

11,36

9,09

5,68

5,68

5,68

5,68

4,54

4,54

3,41

3,41

3,41

2,27

21,96

15,63

15,39

15,75

10,53

2,72

2,81

4,16

2,66

2,16

2,37

1,41

0,97

1,37

0,11

2

2

2

2

2

1

1

1

1

1

1

1

1

1

1

Procent

wszystkich

głosów

Liczba

głosów

w Radzie

Odsetek

całkowitej

liczby ludności

Liczba

członków

Komisji

. INSTYTUCJE UE

Niemcy

Francja

Włochy

Wielka Brytania

Hiszpania

Belgia

Grecja

Holandia

Portugalia

Austria

Szwecja

Dania

Irlandia

Finlandia

Luksemburg

Europejski

Bank Inwestycyjny

Komitet

Ekonomiczno-Społeczny

222 członków

Trybunał Sprawiedliwości

Wspólnot Europejskich

15 sędziów

Komitet Regionów

222 członków

Trybunał Obrachunkowy

15 członków

Europejski

Bank Centralny

Rada Europejska

15 głów państw

i przewodniczący

Komisji

Rada UE

15 ministrów

Parlament

Europejski

626 deputowanych

Komisja Europejska

20 członków

30

31

Trzecie konstytutywne skrzydło WE to

jej organizacja. Jakie instytucje ma

Wspólnota Europejska? Skoro WE speł-

nia zadania, które w przeciwnym wypadku

przypadłyby w udziale państwom

członkowskim, to czy dysponuje ona

rządem, parlamentem lub władzami administracyjnymi

i prawnymi takimi, jakie

istnieją w państwach? Realizacja

zadań wyznaczonych WE i kierowanie

procesem integracji celowo nie zosta-

ły powierzone wyłącznie inicjatywie

państw członkowskich czy współpracy

międzynarodowej. Przeciwnie, WE dysponuje

systemem instytucjonalnym,

dzięki któremu jest w stanie dawać

nowe impulsy i stawiać nowe cele integracji

europejskiej oraz uchwalać,

w dziedzinach należących do jej kompetencji,

prawo wspólnotowe w równym

stopniu obowiązujące wszystkie

państwa członkowskie.

Głównymi podmiotami tego systemu są

z jednej strony Rada Europejska, a z drugiej

instytucje WE, do których należą:

Parlament Europejski, Rada UE, Komisja

Europejska, Trybunał Sprawiedliwości

Wspólnot Europejskich oraz Europejski

Trybunał Obrachunkowy. Do instytucji

przewidzianych w Traktatach dodać nale

ży Europejski Bank Centralny, Europejski

Bank Inwestycyjny, Komitet Ekonomiczno-

Społeczny, Komitet Regionów,

będące organami pomocniczymi. Wźród

nich Trybunał Sprawiedliwości i Parlament

- określany jako .Zgromadzenie. -

od samego początku były wspólne dla

trzech wspólnot. Przewidywało to porozumienie

między pierwszymi sześcioma

państwami członkowskimi sygnowane

w 1957 roku równocze.nie z Traktatem

Rzymskim. Utworzenie wspólnych instytucji

miało miejsce w lipcu 1967 roku

wraz z .Traktatem Powołującym Jedną

Radę i Jedną Komisję Wspólnot Europejskich

. (Traktat Fuzyjny). Odtąd trzy

Wspólnoty mają tę samą strukturę instytucjonaln

ą.

Rada Europejska

(art. 4 Traktatu UE)

Rada Europejska zrodziła się z konferencji

na szczycie głów państw lub premier

ów państw członkowskich WE. Podczas

Konferencji Paryskiej w grudniu

1974 roku postanowili oni spotykać się

trzy razy w roku jako Rada Europejska.

W 1987 roku w Jednolitym Akcie Europejskim

Rada Europejska została formalnie

włączona w strukturę instytucjonaln

ą WE (art. 23 Aktu Jednolitego). Dzi.

jest to organ Unii Europejskiej (art. 4

Traktatu UE).

Rada Europejska gromadzi przynajmniej

dwa razy w roku głowy państw lub premier

ów państw członkowskich oraz

przewodniczącego Komisji Europejskiej.

Towarzyszą im ministrowie spraw zagranicznych

i jeden członek Komisji (art. 4,

paragraf 2 Traktatu UE).

Funkcją Rady Europejskiej jest wytyczanie

głównych kierunków politycznych