1

VADEMECUM TŁUMACZA

Wskazówki redakcyjne dla tłumaczy

wersja 7 (styczeń 2011 r.)

Departament Języka Polskiego

Dyrekcja Generalna ds. Tłumaczeń Pisemnych

Komisja Europejska

Luksemburg 2007-2011

2

SPIS TREŚCI

VADEMECUM TŁUMACZA------------------------------------------------------------------------- 1

SPIS TREŚCI --------------------------------------------------------------------------------------------- 2

WSTĘP ---------------------------------------------------------------------------------------------------- 5

1. JĘZYK POLSKI W PRACY TŁUMACZA---------------------------------------------------- 6

1.1. ZASADY ORTOGRAFII ------------------------------------------------------------------- 6

1.1.1. Wielkie i małe litery ------------------------------------------------------------------- 6

1.1.1.1. Traktaty, porozumienia, konwencje, karty, protokoły, umowy ------------ 6

1.1.1.2. Akty prawne UE------------------------------------------------------------------ 8

1.1.1.3. Krajowe akty prawne ------------------------------------------------------------ 9

1.1.1.4. Konstytucja----------------------------------------------------------------------- 10

1.1.1.5. Części aktów prawnych -------------------------------------------------------- 10

1.1.1.6. Plany, programy, pakty, działania--------------------------------------------- 10

1.1.1.7. Taryfy, nomenklatury itp. ------------------------------------------------------ 11

1.1.1.8. Cele, instrumenty, fundusze---------------------------------------------------- 11

1.1.1.9. Strategie, unie-------------------------------------------------------------------- 11

1.1.1.10. Konferencje ---------------------------------------------------------------------- 12

1.1.1.11. Forum----------------------------------------------------------------------------- 12

1.1.1.12. Wspólnoty, instytucje, organy, komitety, urzędy, władze ----------------- 13

1.1.1.13. Rok, dzień ------------------------------------------------------------------------ 14

1.1.1.14. Komunikaty, sprawozdania, białe i zielone księgi, dokumenty robocze - 14

1.1.1.15. Nazwy publikatorów------------------------------------------------------------ 15

1.1.1.16. Przykłady użycia małych liter ------------------------------------------------- 15

1.1.1.17. Polityka --------------------------------------------------------------------------- 16

1.1.1.18. Obszary, przestrzenie ----------------------------------------------------------- 16

1.1.2. Inne reguły ortograficzne------------------------------------------------------------- 16

1.1.2.1. Odmiana nazwisk obcych ------------------------------------------------------ 16

1.1.2.2. Odmiana nazw zakończonych na X (typu Eurlex, N-Lex)----------------- 17

1.1.2.3. Transkrypcja nazwisk i nazw bułgarskich ----------------------------------- 17

1.1.3. Wyrażenia w języku obcym w polskim tekście ----------------------------------- 19

1.2. ZASADY INTERPUNKCJI --------------------------------------------------------------- 20

1.2.1. Uwagi ogólne -------------------------------------------------------------------------- 20

1.2.2. Użycie przecinka – wybrane zasady szczegółowe -------------------------------- 20

1.2.2.1. Nie stawiamy przecinka -------------------------------------------------------- 20

1.2.2.2. Stawiamy przecinek------------------------------------------------------------- 24

1.2.2.3. Stawiamy lub nie ---------------------------------------------------------------- 28

1.2.3. Inne znaki interpunkcyjne------------------------------------------------------------ 30

1.2.3.1. Kropka ---------------------------------------------------------------------------- 30

1.2.3.2. Dwukropek ----------------------------------------------------------------------- 31

1.2.3.3. Średnik---------------------------------------------------------------------------- 31

1.2.3.4. Cudzysłów------------------------------------------------------------------------ 31

1.2.3.5. Myślnik, półpauza, łącznik----------------------------------------------------- 32

1.2.3.6. Wielokropek --------------------------------------------------------------------- 34

1.2.3.7. Ukośnik prawy------------------------------------------------------------------- 34

1.2.3.8. Znak zapytania------------------------------------------------------------------- 34

1.2.3.9. Podział wyrazów w tabeli ------------------------------------------------------ 34

1.3. PORADY STYLISTYCZNE -------------------------------------------------------------- 35

1.3.1. Wstęp ----------------------------------------------------------------------------------- 35

1.3.2. Kolejność podawania znanych i nowych informacji------------------------------ 35

3

1.3.3. Sformułowania idiomatyczne i przenośne ----------------------------------------- 35

1.3.4. Strona bierna --------------------------------------------------------------------------- 36

1.3.5. Liczba pojedyncza i mnoga ---------------------------------------------------------- 37

1.3.6. Zgodność przypadku w związkach rządu ------------------------------------------ 38

1.3.7. Logika spójników --------------------------------------------------------------------- 39

1.3.7.1. and/or a różnica między lub i albo-------------------------------------------- 39

1.3.7.2. lub i ani w wyrażeniach z przeczeniem -------------------------------------- 39

1.3.8. Przyimek for wyrażający cel--------------------------------------------------------- 40

1.3.9. Spójnik however na początku zdania ----------------------------------------------- 40

1.3.10. Następstwo czasów-------------------------------------------------------------------- 41

1.3.11. Wykonawca czynności --------------------------------------------------------------- 41

1.3.12. Posiedzenia Rady Europejskiej------------------------------------------------------ 42

1.3.13. dwa lub więcej ------------------------------------------------------------------------- 42

1.3.14. may not --------------------------------------------------------------------------------- 42

1.3.15. Inne problematyczne słowa i wyrażenia-------------------------------------------- 43

1.3.15.1. strengthen ------------------------------------------------------------------------ 43

1.3.15.2. ensure that------------------------------------------------------------------------ 44

1.3.15.3. relevant --------------------------------------------------------------------------- 44

1.3.15.4. na rzecz, w zakresie, w celu ---------------------------------------------------- 45

1.4. INNE ZASADY----------------------------------------------------------------------------- 47

1.4.1. Skróty i skrótowce -------------------------------------------------------------------- 47

1.4.1.1. Skrótowce angielskie czy polskie?-------------------------------------------- 47

1.4.1.2. Skróty i skrótowce - użycie i gramatyka ------------------------------------- 47

1.4.1.3. Skrótowce instytucji i organów wspólnotowych ---------------------------- 48

1.4.1.4. Odpowiednik angielskiego skrótu „see” ------------------------------------- 48

1.4.2. Liczby i daty --------------------------------------------------------------------------- 48

1.4.2.1. Pisownia liczb-------------------------------------------------------------------- 48

1.4.2.2. Pisownia dat---------------------------------------------------------------------- 48

1.4.2.3. Zapis walut ----------------------------------------------------------------------- 49

1.4.3. Symbole -------------------------------------------------------------------------------- 49

1.4.4. Adresy i listy --------------------------------------------------------------------------- 50

1.4.4.1. Tłumaczenie adresów ----------------------------------------------------------- 50

1.4.4.2. Adres przedstawiciela RP ------------------------------------------------------ 50

1.4.4.3. Adresy elektroniczne------------------------------------------------------------ 50

1.4.4.4. Listy------------------------------------------------------------------------------- 51

1.4.4.5. Numery telefonów--------------------------------------------------------------- 51

1.4.5. Nazwy geograficzne ------------------------------------------------------------------ 51

1.4.5.1. Nazwy państw ------------------------------------------------------------------- 51

1.4.5.2. Kolejność alfabetyczna wymieniania krajów -------------------------------- 52

1.4.5.3. Nazwy miejscowości i ich spolszczanie-------------------------------------- 53

1.4.5.4. Nazwy miejscowości pojawiające się w tekście oryginalnym w języku

innym niż miejscowy -------------------------------------------------------------------------- 53

1.4.5.5. Nazwy kategorii jednostek terytorialnych------------------------------------ 54

1.4.5.6. Nazwy własne jednostek terytorialnych-------------------------------------- 54

1.4.5.7. Klasyfikacja NUTS a nazwy własne jednostek terytorialnych ------------ 54

1.4.6. Użycie kursywy ----------------------------------------------------------------------- 55

1.4.7. Czego nie należy tłumaczyć? -------------------------------------------------------- 55

2. SPECYFIKA TŁUMACZENIA AKTÓW PRAWNYCH UE------------------------------ 56

2.1. STRUKTURA AKTU PRAWNEGO ---------------------------------------------------- 56

2.1.1. Rodzaje aktów prawnych i ich podział --------------------------------------------- 56

4

2.1.1.1. Rodzaje aktów prawnych------------------------------------------------------- 56

2.1.1.2. Numeracja aktów prawnych --------------------------------------------------- 56

2.1.1.3. Oznaczenia dokumentów------------------------------------------------------- 57

2.1.1.4. Struktura aktu prawnego ------------------------------------------------------- 58

2.1.1.5. Komitologia i procedura regulacyjna połączona z kontrolą --------------- 67

2.1.2. Zmiany aktów prawnych ------------------------------------------------------------- 68

2.1.2.1. Zmiana, zastąpienie, dodanie, skreślenie, uchylenie, zmiana numeracji - 68

2.1.2.2. Sprostowania i odesłania do sprostowanych aktów------------------------- 72

2.1.2.3. Przekształcenie, ujednolicenie, konsolidacja -------------------------------- 72

2.1.2.4. Amended proposal -------------------------------------------------------------- 73

2.1.2.5. Tytuły aktów zmieniających --------------------------------------------------- 73

2.1.2.6. Zmiany niemające wpływu na polski tekst----------------------------------- 74

2.1.3. Odesłania w tekście ------------------------------------------------------------------- 75

2.1.3.1. Odesłanie a odniesienie--------------------------------------------------------- 75

2.1.3.2. Odesłania wewnętrzne i zewnętrzne ------------------------------------------ 75

2.1.3.3. Odesłania do Dziennika Urzędowego ---------------------------------------- 75

2.1.3.4. Odesłania do części aktów prawnych----------------------------------------- 76

2.1.3.5. „Zwany dalej”-------------------------------------------------------------------- 78

2.1.3.6. Definicje w aktach prawnych -------------------------------------------------- 79

2.1.3.7. Spójność formalna i materialna------------------------------------------------ 79

2.2. ZAGADNIENIA LEKSYKALNO-PRAWNE------------------------------------------ 81

2.2.1. Repeal vs. Delete ---------------------------------------------------------------------- 81

2.2.2. Legislation------------------------------------------------------------------------------ 81

2.2.3. Enter into force vs. application vs. take effect------------------------------------- 81

2.2.4. Transpose vs. implement ------------------------------------------------------------- 82

2.2.5. Established in vs. nationality -------------------------------------------------------- 83

2.2.6. na mocy rozporządzenia, rozporządzeniem, w drodze rozporządzenia, zgodnie

z rozporządzeniem itp.---------------------------------------------------------------------------- 84

2.2.7. Przepisy vs. postanowienia----------------------------------------------------------- 85

2.2.8. Umowa o coś czy o czymś ----------------------------------------------------------- 85

2.2.9. Without prejudice --------------------------------------------------------------------- 86

2.2.10. If appropriate--------------------------------------------------------------------------- 86

2.2.11. Delegation, (permanent) representation, mission --------------------------------- 86

2.2.12. Export & import ----------------------------------------------------------------------- 87

2.2.13. Legislative------------------------------------------------------------------------------ 87

2.2.14. Shall------------------------------------------------------------------------------------- 87

3. MATERIAŁY I POMOCE ---------------------------------------------------------------------- 89

3.1. GDZIE ZNALEŹĆ AKTY PRAWNE I INNE DOKUMENTY? -------------------- 89

3.1.1. Eurlex ----------------------------------------------------------------------------------- 89

3.1.1.1. Podstawowe informacje -------------------------------------------------------- 89

3.1.1.2. Wybrane dokumenty ------------------------------------------------------------ 90

3.1.1.3. Formex---------------------------------------------------------------------------- 90

3.1.2. Bazy dokumentacyjne poszczególnych instytucji--------------------------------- 91

3.1.3. Jednostki organizacyjne w poszczególnych instytucjach ------------------------ 91

3.2. GDZIE ZNALEŹĆ POTRZEBNĄ TERMINOLOGIĘ?------------------------------- 92

5

WSTĘP

Celem niniejszego opracowania jest zebranie w formie przewodnika szeregu istotnych zasad,

wskazówek i zaleceń dla tłumaczy przygotowujących tłumaczenia na język polski w Komisji

Europejskiej.

Niniejszy informator jest wynikiem naszego kilkuletniego dorobku, zdobytych doświadczeń,

wewnętrznych ustaleń oraz konsultacji z ekspertami w dziedzinie poprawnej polszczyzny,

prawa krajowego i wspólnotowego.

Adresatami vademecum są przede wszystkim tłumacze etatowi Komisji Europejskiej i

zewnętrzni dostawcy tłumaczeń. Informator może być także przydatnym źródłem informacji

dla osób przygotowujących w języku polskim opracowania, dokumenty i inne teksty

dotyczące problematyki prawa wspólnotowego, jak też osób odpowiedzialnych za ostateczny

kształt tekstu.

Vademecum zostało przygotowane na podstawie wielu dostępnych źródeł, w tym materiałów

sporządzonych przez inne komórki w obrębie Komisji (OPOCE, Służba Prawna) i poza nią

(UKIE). Zawiera również wybrane materiały uzyskane podczas szkoleń przeprowadzonych

przez Radę Języka Polskiego oraz przyjęte wewnętrznie ustalenia.

Większość zasad opisanych w niniejszym vademecum dotyczy aktów prawnych i innych

dokumentów publikowanych w Dzienniku Urzędowym Unii Europejskiej (m.in. wniosków

legislacyjnych, rozporządzeń, dyrektyw, decyzji, sprawozdań i komunikatów, jak również ich

części i załączników). Stosowanie opisanych zasad, a zwłaszcza językowych i

terminologicznych, zalecane jest również w innego rodzaju tekstach, z uwzględnieniem

specyfiki poszczególnych form (listy urzędowe, strony internetowe, komunikaty prasowe).

Mamy nadzieję, że vademecum okaże się skutecznym narzędziem zapewnienia spójności,

poprawności językowej i terminologicznej, podnosząc tym samym jakość tekstów w języku

polskim sporządzonych w Komisji. Nie bez znaczenia jest przy tym aspekt praktyczny

niniejszego opracowania, tj. korzyści, jakie płyną z uporządkowania w przejrzystą całość

ogółu informacji, które powinien znać każdy tłumacz przekładający na język polski

dokumenty unijne.

Zebrane wiadomości podzielone zostały na działy tematyczne zebrane w trzech zasadniczych

rozdziałach traktujących o wybranych aspektach językowych, kwestiach wynikających ze

szczególnej natury wspólnotowych aktów prawnych i w końcu – najważniejszych

informacjach na temat dostępnych baz danych.

Vademecum ma uprościć dostęp do instrukcji i ustaleń dzięki zgromadzeniu ich w jednym

miejscu. Zmiany i uzupełnienia na tym etapie są jednak nieuniknione, dlatego też vademecum

będzie co jakiś czas aktualizowane.

Zespół redakcyjny życzy wszystkim odbiorcom miłej lektury.

6

1. JĘZYK POLSKI W PRACY TŁUMACZA

1.1. ZASADY ORTOGRAFII

1.1.1. Wielkie i małe litery

Jedną z trudności, jakie napotyka tłumacz dokonujący przekładu na język polski tekstu z

języka obcego, w którym zasady stosowania wielkich liter odbiegają od zasad stosowanych w

języku polskim, jest poprawne używanie wielkich i małych liter. Zwłaszcza w tłumaczeniach

z języka angielskiego, w którym wielkie litery stosowane są znacznie bardziej powszechnie

niż w języku polskim, należy unikać interferencji i nie nadużywać wielkich liter, stosując się

do zasad obowiązujących w języku polskim.

W niniejszym rozdziale zebrano najważniejsze z tych zasad wraz z przykładami często

występującymi w tekstach tłumaczonych dla instytucji europejskich.

1.1.1.1.Traktaty, porozumienia, konwencje, karty, protokoły, umowy

Zasada ogólna: w przypadku oficjalnej nazwy (pełnego tytułu) dokumentu, tylko pierwszy

wyraz należy pisać wielką literą, przy czym nazwy własne występujące w tytule zachowują

wielkie litery, zatem:

• Traktat ustanawiający Wspólnotę Europejską, Traktat o Unii Europejskiej, Traktat o

funkcjonowaniu Unii Europejskiej;

• wielką literę należy także stosować w przypadku nazw skróconych tych dokumentów,

zatem: Traktat WE, Traktat UE, Traktat FUE, Traktat (w tym ostatnim przypadku autor

tekstu odwołuje się de facto do Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej, ale nie

należy tego doprecyzowywać);

• Traktat o przystąpieniu Rzeczypospolitej Polskiej do Unii Europejskiej;

• Porozumienie o Europejskim Obszarze Gospodarczym;

• wielką literę należy także stosować w przypadku nazwy skróconej tego dokumentu,

czyli: Porozumienie EOG;

• Porozumienie w formie wymiany listów między Rzecząpospolitą Polską a Wspólnotą

Europejską dotyczące załącznika IVb Umowy przejściowej dotyczącej handlu i spraw

związanych z handlem między Rzecząpospolitą Polską a Europejską Wspólnotą

Gospodarczą i Europejską Wspólnotą Węgla i Stali oraz Układu Europejskiego

ustanawiającego stowarzyszenie między Rzecząpospolitą Polską a Wspólnotami

Europejskimi i ich państwami członkowskimi;

• Porozumienie międzyinstytucjonalne pomiędzy Parlamentem Europejskim, Radą i

Komisją w sprawie dyscypliny budżetowej i należytego zarządzania finansami;

• Porozumienie w sprawie współpracy i unii celnej między Europejską Wspólnotą

Gospodarczą i Republiką San Marino;

• Porozumienie o partnerstwie i współpracy;

7

• Akt przystąpienia (z 2003 r.);

• Jednolity akt europejski;

• Partnerstwo dla członkostwa;

• Konwencja o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności;

• Konwencja między Rzeczpospolitą Polską a Zjednoczonym Królestwem Wielkiej

Brytanii i Irlandii Północnej w sprawie unikania podwójnego opodatkowania i

zapobiegania uchylaniu się od opodatkowania w zakresie podatków od dochodu i od

zysków majątkowych;

• Karta praw podstawowych Unii Europejskiej;

• Wspólnotowa karta socjalnych praw podstawowych pracowników;

• Wspólnotowy kodeks celny;

• Protokół socjalny, Protokół w sprawie stosowania zasad subsydiarności i

proporcjonalności;

• Protokół 1 do Umowy między Europejską Wspólnotą Węgla i Stali i Republiką Turcji

dotyczącej handlu produktami objętymi Traktatem ustanawiającym Europejską

Wspólnotę Węgla i Stali, Protokół dodatkowy do Środkowoeuropejskiej umowy o

wolnym handlu,

• Porozumienie nicejskie dotyczące międzynarodowej klasyfikacji towarów i usług dla

celów rejestracji znaków;

• Umowa między Rzecząpospolitą Polską a Nową Zelandią w sprawie unikania

podwójnego opodatkowania i zapobiegania uchylaniu się od opodatkowania w zakresie

podatków od dochodu z dnia 21 kwietnia 2005 r.;

• Umowa przejściowa dotycząca handlu i spraw związanych z handlem pomiędzy

Wspólnotą Europejską, Europejską Wspólnotą Węgla i Stali oraz Europejską Wspólnotą

Energii Atomowej, z jednej strony, a Republiką Kazachstanu, z drugiej strony

Każdorazowo trzeba sprawdzać, czy mamy do czynienia z oficjalną pełną nazwą (tytułem)

dokumentu; szczególnie trzeba być ostrożnym w przypadku nazw z przymiotnikiem (np.

europejski) na początku oraz nazw długich, wyglądających jak oficjalne, a nie zawsze takimi

będące, np:

- europejska Konwencja o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności – przymiotnik

„europejska” nie jest częścią tytułu konwencji, ale:

- Europejska konwencja o ochronie dziedzictwa archeologicznego

W przypadku nazw zwyczajowych i skróconych aktów prawnych wszystkie człony należy

pisać małą literą – tu właśnie mała litera wskazuje na to, że mamy do czynienia z nieoficjalną

nazwą, zatem:

8

• traktat amsterdamski, traktat nicejski, traktat rzymski, traktat lizboński, traktaty

rzymskie, traktaty założycielskie;

• traktat akcesyjny;

• traktat konstytucyjny – nazwa rodzaju aktu, a nie nazwa własna;

• konwencja paryska, konwencja brukselska, konwencja genewska (to nazwy

zwyczajowe), konwencja o ochronie praw człowieka (niepełny tytuł) itp.;

• protokół z Palermo, protokół z Kioto;

• słowo „załącznik” należy także pisać małą literą, nawet jeżeli jest to jedyny załącznik

do umowy lub dokumentu;

• porozumienie nicejskie,

• umowa z Saarbrücken.

W przypadku zwrotów takich, jak „dalej zwana »umową/Umową«”, „w niniejszej

konwencji/Konwencji”, jeżeli istnieje ryzyko pomyłki w związku z inną umową przytaczaną

w tekście, możliwe jest użycie wielkiej litery (zwykle w chwili definiowania: np. „zwaną

dalej Umową…”).

1.1.1.2.Akty prawne UE

W przypadku tłumaczenia wspólnotowych aktów prawnych na stronie tytułowej aktu

prawnego człony określające w jego tytule rodzaj aktu pisane są wersalikiem, czyli:

• ROZPORZĄDZENIE PARLAMENTU EUROPEJSKIEGO I RADY w sprawie […];

• DECYZJA KOMISJI z dnia […] w sprawie […];

• DECYZJA WSPÓLNEGO KOMITETU EOG nr […] z dnia […] zmieniająca […]

Porozumienie EOG.

Natomiast tytuły aktów prawnych Wspólnot Europejskich wymieniane w tekstach ciągłych

należy pisać małą literą, zatem: rozporządzenie, dyrektywa, decyzja, zalecenie itp.,

niezależnie od tego, czy występują w wyrażeniu, z podaniem pełnego tytułu, czy z

numerem porządkowym, np.:

• Na posiedzeniu rozpatrywano zmianę rozporządzenia Komisji (WE) nr 125/2006 z dnia

24 stycznia 2006 r. ustanawiającego wartości jednostkowe w celu określenia wartości

celnej niektórych łatwo psujących się towarów;

• […] zgodnie z rozporządzeniem Komisji (WE) nr 434/2007 z dnia 20 kwietnia 2007 r.

zmieniającym rozporządzenie (WE) nr 1974/2006 ustanawiające szczegółowe zasady

stosowania rozporządzenia Rady (WE) nr 1689/2005 z powodu przystąpienia Bułgarii i

Rumunii do Unii Europejskiej […];

• zgodnie z wyżej wymienionym rozporządzeniem […];

9

• […] na mocy dyrektywy 2006/42/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 17 maja

2006 r. w sprawie maszyn, zmieniającej dyrektywę 95/16/WE, […] niniejsza dyrektywa

[…];

• […] decyzją Komisji z dnia 13 kwietnia 2007 r. zmieniającą decyzję nr 92/452/EWG

[…] itp.

1.1.1.3.Krajowe akty prawne

Zgodnie z ogólnymi zasadami pisowni tytułów (reguła 18.16 zawarta w Wielkim słowniku

ortograficznym PWN, Warszawa, 2006) pierwszy wyraz w jedno- lub wielowyrazowych

pełnych tytułach ustaw należy pisać wielką literą, np.: Ustawa o wychowaniu w trzeźwości i

przeciwdziałaniu alkoholizmowi, Ustawa o partiach politycznych, Ustawa o samorządzie. W

przypadku użycia przekształconej lub skróconej formy tytułu nie należy używać wielkiej

litery.

W praktyce jednak w Dzienniku Ustaw Rzeczypospolitej Polskiej tytuły aktów prawnych

zapisuje się małymi literami, np.:

• „Na podstawie art. 6 ust. 2 ustawy z dnia 20 czerwca 1992 r. o uprawnieniach do

ulgowych przejazdów środkami publicznego transportu zbiorowego (Dz. U. z 2002 r.

Nr 175, poz. 1440, z późn. zm.) zarządza się, co następuje.”

Potwierdzenie tego zwyczaju językowego można także znaleźć w jednej z opinii Komisji

Języka Prawnego Rady Języka Polskiego. W związku z tym przy przytaczaniu tytułów

polskich ustaw, rozporządzeń itp. zaleca się stosowanie małej litery. Pozwoli to także

zachować spójność z przyjętymi zasadami pisowni wspólnotowych aktów prawnych.

Na osobną uwagę zasługuje pisownia tytułów złożonych typu: ustawa – Prawo bankowe. W

takich przypadkach słowo „Prawo” należy napisać wielką literą, gdyż właśnie od niego

rozpoczyna się nazwa własna ustawy, a zatem:

• ustawa „Prawo spółdzielcze”; tekst ustawy „Prawo o szkolnictwie wyższym” przyjęty

przez Sejm RP w dniu 27 lipca 2005 r.

W tytułach aktów określanych jako kodeksy lub karty także tylko pierwszy wyraz należy

pisać wielką literą, np.:

• Kodeks pracy, Kodeks cywilny, Kodeks spółek handlowych;

• Karta nauczyciela, Karta górnika

W przypadku tłumaczenia nazw aktów prawnych innych państw należy je pisać małą literą, a

więc: niemiecka ustawa o kształceniu nr... z dnia... - to nie jest bowiem rzeczywisty tytuł, ale

tłumaczenie; nazwa ustawy jest opisowa.

Należy również zwrócić uwagę na prawidłową ortografię odesłań do polskiego Dziennika

Ustaw, a zwłaszcza na fakt, że skrót „Nr” piszemy wielką literą, np.: Dz.U. z 2005 r. Nr 102.

10

1.1.1.4.Konstytucja

Należy stosować te same zasady, które zostały omówione wyżej. W przypadku oficjalnych,

pełnych tytułów pierwszy wyraz należy pisać od wielkiej litery; nazwy zwyczajowe – małymi

literami. Zatem:

• Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej;

• konstytucja europejska (to nie jest bowiem tytuł dokumentu);

• artykuł 53 konstytucji portugalskiej stanowi... (podobnie).

1.1.1.5.Części aktów prawnych

Zapis zgodnie z ogólną polską zasadą ortograficzną: w spisie treści – tytuły rozdziałów i

innych części dokumentu należy pisać od wielkiej litery ze względów graficznych (bo to

początek wypowiedzenia, zatem: Część 1, Rozdział 2, Podrozdział 3); w tekście – od małych

liter (w części 1, w rozdziale 2).

1.1.1.6.Plany, programy, pakty, działania

Jeżeli nazwa programu stanowi samodzielną całość składniową, mogącą funkcjonować

niezależnie od słowa program, zapisujemy ją w cudzysłowie, pierwszy wyraz wielką literą;

wyraz program (wraz z ewentualnymi przydawkami) nie jest wtedy uważany za część nazwy

programu, pozostaje przed cudzysłowem i jest zapisywany małą literą.

Przykład:

program „Młodzież w działaniu”, program „Wzrost konkurencyjności przedsiębiorstw”

Jeżeli w nazwie programu słowo program wchodzi w związki zgody lub rządu z innymi

elementami tytułu) – zapis bez cudzysłowu, wyraz program stanowi część jego nazwy i jest

zapisywany wielką literą.:

Przykład:

Siódmy program ramowy na rzecz badań, Program działania z Nairobi na rzecz rozwoju i

wykorzystania nowych i odnawialnych źródeł energii

Analogiczne zasady można stosować w przypadku planów, paktów, działań, procesów,

mechanizmów, agend itp.

• Narodowy plan rozwoju;

• Plan działania e-Europa 2002;

• Pakt na rzecz stabilności i wzrostu;

• ale: pakt stabilności i wzrostu – to nazwa obiegowa, a w każdym razie niepełna.

• agenda lizbońska, proces boloński, proces stabilizacji i stowarzyszenia – ponieważ są to

nazwy obiegowe, należy pisać je małymi literami.

11

1.1.1.7.Taryfy, nomenklatury itp.

Nazwy zbiorów przepisów i norm (taryf celnych, kodeksów, nomenklatur itp.) mających

formę dokumentu zapisujemy tak, jak nazwy innych dokumentów, czyli pierwszy człon

wielką literą, pozostałe – małymi. Zapis taki jest dopuszczalny również wtedy, gdy zbiór taki,

o ugruntowanym znaczeniu, nie stanowi samodzielnego dokumentu, a jedynie część

większego dokumentu ustanawiającego o innym tytule.

Przykłady: Nomenklatura scalona, System zharmonizowany

1.1.1.8.Cele, instrumenty, fundusze

Nazwy celów w ramach współpracy regionalnej, zwłaszcza gdy są połączone gramatycznie z

pozostałymi częściami zdania mogą być zapisywane w cudzysłowie wielką literą, np.:

• Cel „Konwergencja” jest zorientowany na obszary o niskim poziomie rozwoju

społeczno-ekonomicznego;

• Cel „Konkurencyjność regionalna i zatrudnienie” zmierza do umocnienia

konkurencyjności i atrakcyjności regionów, ale:

• europejski cel operacyjny – w tym przypadku „cel operacyjny” to określenie

gatunkujące.

W przypadku instrumentów i funduszy europejskich wszystkie człony należy pisać wielkimi

literami, zatem:

• Instrument Finansowy Orientacji Rybołówstwa;

• Europejski Fundusz Rozwoju Regionalnego;

• ale: fundusze strukturalne – liczba mnoga wskazuje na wiele desygnatów.

1.1.1.9.Strategie, unie

Jeżeli od słowa „strategia” rozpoczyna się pełna nazwa dokumentu, należy stosować zasadę

zapisu pierwszego słowa tytułu od wielkiej litery. Jeżeli jest jednak częścią nazwy niepełnej

(obiegowej) lub określa jakąś ideę lub proces – jak w przypadku słowa „unia” - należy

wówczas wszystkie człony zapisać małą literą.

• Strategia rozwoju energetyki odnawialnej – to pełna nazwa dokumentu, zatem pierwszy

człon należy pisać wielką literą;

• ale: strategia lizbońska – to nazwa obiegowa, tak jak traktat wersalski;

• strategia rozszerzenia z Essen - nazwa obiegowa;

• unia gospodarcza i walutowa (to obszar ekonomiczny, a nie geograficzny, dlatego

zasadny jest zapis małymi literami), podobnie: strefa euro, jednolity obszar płatności w

euro;

12

• unia ekonomiczna;

• unia celna.

1.1.1.10. Konferencje

Trzeba dokonać tutaj rozróżnienia na nazwy spotkań i nazwy zrzeszeń, instytucji (dodatkowo

na nazwy oficjalne i obiegowe). Jeśli chodzi o nazwę stałej instytucji prowadzącej jakieś

prace, wszystkie człony należy zapisać wielką literą, np.:

• Uczestnicy Konferencji Szefów Policji Stolic Państw Nadbałtyckich spotykają się raz w

roku […]; Konferencja Międzyrządowa, ale:

W przypadku gdy chodzi o nazwę jednorazowego spotkania, zasadny jest zapis tylko

pierwszego wyrazu od wielkiej litery, zatem:

• Konferencja na temat informatyzacji państwa, Konferencja w sprawie zwalczania

terroryzmu.

Podejmując decyzję o formie zapisu, warto kierować się w tym wypadku łączliwością

frazeologiczną wyrazów, por. np. rozmowy prowadzone na Konferencji w sprawie Iraku a

rozmowy/prace prowadzone w ramach Konferencji Międzyrządowej.

1.1.1.11. Forum

Słowo „forum” występuje w różnych znaczeniach i to właśnie od znaczenia zależy pisownia

poszczególnych członów wchodzących w skład całego wyrażenia.

Kiedy „forum” użyte jest w znaczeniu organizacji, należy kierować się zasadami pisowni

nazw organizacji i w przypadku pełnej nazwy każdy człon zapisać wielką literą, np.:

• Forum Wysp Pacyfiku jest regionalną organizacją międzynarodową, do której należy

m.in. Australia i Nowa Zelandia;

• Forum Związków Zawodowych jest ogólnokrajową organizacją międzyzwiązkową

działającą na terenie Rzeczpospolitej.

„Forum” może także oznaczać cyklicznie organizowane spotkania, będące formą

zinstytucjonalizowanej współpracy. Wówczas należy stosować takie same zasady pisowni,

jak w przypadku konferencji, a zatem:

• Światowe Forum Społeczne jest spotkaniem alternatywnym wobec Światowego Forum

Ekonomicznego, odbywającego się co roku w Davos.

Natomiast jeżeli „forum” oznacza jednorazowe spotkanie poświęcone określonej tematyce,

wówczas tylko pierwszy człon pełnej nazwy należy zapisać wielką literą, czyli:

• W dniach 27 – 31 października 2007 r. odbyło się Ogólnoświatowe forum

innowacyjnych nauczycieli.

„Forum” może być także użyte w znaczeniu komitetu lub innej grupy osób zajmującej się

określonym zagadnieniem. Wówczas należy stosować takie zasad, jak w przypadku

13

komitetów, czyli jeżeli forum ma charakter stały, jego pełną nazwę należy pisać wielkimi

literami, a jeżeli doraźny - małymi literami, np.:

• Forum Doradcze jest organem doradczym dyrektora wykonawczego.

• Komisja zwołała forum doradcze złożone ze specjalistów państw członkowskich.

Zapisując nazwy forów, np. internetowych, na których prowadzone są dyskusje, zazwyczaj na

określony temat, należy stosować takie zasady, jak w przypadku tytułów, np.:

• forum Życie na emigracji, forum Niepełnosprawni – tutaj słowo „forum” jest

określeniem gatunkującym, dlatego należy zapisać je małą literą, ale:

• Forum kosmetyczne, Forum dyskusji o konstytucji europejskiej – w tych przypadkach

słowo „forum” należy do tytułu i należy zapisać je wielką literą.

1.1.1.12. Wspólnoty, instytucje, organy, komitety, urzędy, władze

Wszystkie człony oficjalnych nazw własnych instytucji i organów (z wyjątkiem

występujących wewnątrz nich przyimków, spójników i określeń typu: do spraw, imienia, pod

wezwaniem, na rzecz, z wyjątkiem, w ramach, w dziedzinie, w zakresie, numer, nr itp.) należy

pisać wielkimi literami.

• Europejska Wspólnota Gospodarcza, Europejska Wspólnota Węgla i Stali, Europejska

Wspólnota Energii Atomowej, Europejski Obszar Gospodarczy;

• Parlament Europejski, Trybunał Sprawiedliwości, Komitet Ekonomiczno-Społeczny,

Trybunał Obrachunkowy, Rada Wspólnot Europejskich, Rada Unii Europejskiej,

Komisja Wspólnot Europejskich, Europejska Służba Działań Zewnętrznych; w tych

znaczeniach także jednoczłonowe nazwy skrócone tych instytucji należy pisać wielką

literą, czyli: Parlament, Trybunał, Rada, Komisja;

• Sekretariat Generalny Rady (organ administracyjny);

• Prezes Sądu Pierwszej Instancji – to organ;

• Rada ds. Ogólnych i Stosunków Zewnętrznych (skład Rady);

• nazwy komitetów, czyli: Komitet Stałych Przedstawicieli; Stały Komitet ds. Rolnictwa

Ekologicznego; Komitet Zarządzający ds. Cukru, Komitet Zarządzający ds. Trzeciego

Wieloletniego Programu na rzecz Małych i Średnich Przedsiębiorstw w Unii

Europejskiej, Komitet ds. Ochrony Znaków Geograficznych i Nazw Pochodzenia

Produktów Rolnych i Spożywczych itp.;

• nazwy poszczególnych dyrekcji generalnych Komisji i nazwy jednostek

organizacyjnych, zatem: Dyrekcja Generalna ds. Przedsiębiorstw i Przemysłu, Dyrekcja

D - Polityka Innowacji, Dyrekcja D - Technologie Informacyjne i Komunikacyjne (ICT)

w dziedzinie Zaufania i Bezpieczeństwa w Sieci, Dział - Zagadnienia Prawne,

Gospodarcze i Finansowe, Konkurencja itd.;

14

• nazwy komisji Parlamentu Europejskiego, np.: Komisja Budżetowa, Komisja Kontroli

Budżetowej, Komisja Spraw Zagranicznych itp.;

• nazwy urzędów: Urząd Publikacji, Europejski Urząd ds. Zwalczania Nadużyć

Finansowych;

• nazwy organów: Przewodniczący Komisji Europejskiej, Przewodniczący Parlamentu

Europejskiego, Sekretarz Generalny, Komisarz UE ds. Konkurencji. Nazwy te należy

pisać wielkimi literami, jeżeli występują w tekście właśnie w znaczeniu nazwy organu

(por. pisownia małą literą stanowisk w znaczeniu funkcji i osób, por. podrozdział

1.1.1.15), np.: Rozporządzenie w tej sprawie wydaje Komisarz ds. Zdrowia i Ochrony

Konsumentów; XXX należy do kompetencji Sekretarza Generalnego;

• nazwy wspólnych przedsiębiorstw powołanych na podstawie art. 187 Traktatu FUE (art.

171 Traktatu WE): Wspólne Przedsiębiorstwo Galileo.

Jeśli desygnatem danej – znów oficjalnej, nie obiegowej – nazwy jest struktura trwała,

komórka organizacyjna (rodzaj instytucji) czy zinstytucjonalizowana działalność (choć tu

szczególnie trudno o wytyczenie granicy), wówczas także należy pisać wszystkie człony od

wielkiej litery, np.: Transatlantycki Dialog Legislatorów, Łódzka Specjalna Strefa

Ekonomiczna, Zautomatyzowany System Biblioteczny Komisji.

1.1.1.13. Rok, dzień

Wielkimi literami należy zapisywać także nazwy przedsięwzięć zawierające w sobie słowo

„rok” lub „dzień”, np.:

• Rok Języka Polskiego;

• Europejski Rok Języków;

• Europejski Dzień Humanitarny;

• Europejskie Dni Dziedzictwa.

1.1.1.14. Komunikaty, sprawozdania, białe i zielone księgi, dokumenty

robocze

Tytuły komunikatów, sprawozdań, białych i zielonych ksiąg oraz dokumentów roboczych

zapisujemy na takich samych zasadach jak tytuły wspólnotowych aktów prawnych, czyli od

małej litery. Jeżeli słowo „komunikat” czy też „biała księga” nie stanowią składniowo części

tytułu, sam tytuł zapisujemy od wielkiej litery.

• biała księga w sprawie europejskiej polityki komunikacyjnej;

• biała księga „Polityka w dziedzinie usług finansowych na lata 2005-2010”

• komunikat Komisji – Szczegółowe wytyczne dotyczące składanych do właściwych

organów wniosków ...;

15

• sprawozdanie Komisji dla Parlamentu Europejskiego i Rady w sprawie działalności

Unii Europejskiej w 2008 r. w zakresie zaciągania i udzielania pożyczek.

1.1.1.15. Nazwy publikatorów

• Dziennik Urzędowy Wspólnot Europejskich;

• Suplement EOG.

1.1.1.16. Przykłady użycia małych liter

Wyrażenie państwa członkowskie pisze się małymi literami. W cytatach należy stosować

również małe litery. Warto jednak pamiętać, że państwa członkowskie w umowach i

traktatach, których są stroną, są zapisywane wielkimi literami (Państwa Członkowskie)

celowo, zgodnie z zasadą dotyczącą pisowni nazw stron umowy. Użycie wielkiej litery w

traktatach europejskich jest celowe i nie należy go traktować jako użycia błędnego,

wymagającego poprawienia.

Nazwy funkcji, stanowisk piszemy również od małych liter, np.: przewodniczący,

wiceprzewodniczący, specjalny wysłannik, komisarz, minister, sekretarz generalny, sekretarz,

dyrektor zarządzający. Pisownia zależna jest jednak od kontekstu – jeżeli określenie

„Komisarz UE ds. Konkurencji” występuje w tekście w znaczeniu nazwy organu, właściwy

jest zapis wielkimi literami, ale gdy określenie „komisarz UE ds. konkurencji” pojawia się w

znaczeniu nazwy osoby lub funkcji, często w połączeniu z nazwiskiem, należy zapisać je

małymi literami. Oto dalsze przykłady:

• Oprócz ministra finansów konferencję otworzy komisarz Unii Europejskiej do spraw

gospodarki i polityki monetarnej, Pedro Solbes;

• Pierwsza polska komisarz Unii Europejskiej, Danuta Hübner, przyznaje, że ostatnie

rozszerzenie Unii Europejskiej jest tanie w stosunku do korzyści, jakie niesie Europie (w

tym przykładzie także gdyby nie było nazwiska, należałoby napisać komisarz, gdyż

chodzi o osobę, nie organ, wskazuje na to czasownik, por. też przykład następny);

• Spotkaniu przewodniczył sekretarz generalny.

W praktyce rozróżnienie między nazwą urzędu czy organu (pisanej wielką literą) a nazwą

stanowiska czy funkcji (pisanej małą literą) jest zazwyczaj możliwe dzięki wystąpieniu albo

niewystąpieniu nazwiska osoby sprawującej daną funkcję (przykłady zapisu tych określeń

użytych w znaczeniu nazw organów podano w podrozdziale 1.1.1.11).

Małą literą należy pisać wszystkie człony nazw komórek organizacyjnych – niezależnie od

szczebla – jeżeli mają one charakter doraźny, tymczasowy, (oczywiście z wyjątkiem nazw

geograficznych, nazwisk itp.), np.:

• grupa ad hoc ds. migracyjnych;

• grupa ad hoc ds. przestępczości nieletnich we Francji.

16

Liczba mnoga, jeśli wskazuje na kilka desygnatów, zwłaszcza przy nazwach dokumentów czy

wydarzeń (jak traktaty rzymskie) – z reguły przesądza o zapisie małymi literami, np.:

• dyrekcje generalne KE, komisje PE (por. jednak Polskie Koleje Państwowe – tu

desygnat jest jeden);

• nazwa gatunkująca może nie wchodzić w skład nazwy własnej – wtedy pisze się ją

małymi literami (np. systemowy program operacyjny „Wzrost konkurencyjności i

gospodarki”).

Określenia takie, jak władze czy rząd, zwłaszcza w umowach międzynarodowych, należy

pisać małymi literami. Zatem:

• „Umowa z rządem (...)”;

• władze Mozambiku;

• przedstawiciele rządów państw członkowskich.

1.1.1.17. Polityka

Polityka to nazwa idei, nie dokumentów, więc właściwy jest zapis małymi literami:

• wspólna polityka transportowa, polityka azylowa, polityka edukacyjna, polityka

gospodarcza, wspólna polityka zagraniczna i bezpieczeństwa, europejska polityka

bezpieczeństwa i obrony, wspólna polityka rolna.

1.1.1.18. Obszary, przestrzenie

Słowa „obszar” i „przestrzeń” to obiegowe nazwy idei, etapów działania itp., dlatego należy

je pisać małymi literami, zatem:

• europejska przestrzeń badawcza/europejski obszar badawczy;

• przestrzeń wolności bezpieczeństwa i sprawiedliwości;

• obszar eurośródziemnomorski;

• wyjątek stanowi Europejski Obszar Gospodarczy, w przypadku którego wszystkie

człony piszemy wielkimi literami (jak Europejska Wspólnota Gospodarcza).

1.1.2. Inne reguły ortograficzne

1.1.2.1.Odmiana nazwisk obcych

Ogólne zalecenie dotyczące odmiany nazwisk zawartym w Słowniku Ortograficznym Języka

Polskiego jest takie: jeśli tylko można przyporządkować nazwisko jakiemuś wzorcowi

odmiany, należy je odmieniać (wraz z imieniem!).

17

Wybór właściwego wzorca odmiany zależy przede wszystkim od: 1) płci danej osoby, 2) jej

narodowości, 3) zakończenia nazwiska (może chodzić albo o zakończenie fonetycznej formy

nazwiska, albo o zakończenie tematu).

ODMIANA I PISOWNIA NAZWISK ŻEŃSKICH

Odmieniają się tylko nazwiska kobiet zakończone na -a:

Nazwiska o zakończeniu -owa, -ewa odmieniają się tak jak przymiotniki, np.

Bogolubowa, DCMs. Bogolubowej, BN. Bogolubową;

Paduczewa, DCMs. Paduczewej, BN. Paduczewą.

ODMIANA I PISOWNIA NAZWISK MĘSKICH

Należy stosować szczegółowe zasady odmiany obcych nazwisk męskich zawarte w Słowniku

ortograficznym języka polskiego.

1.1.2.2.Odmiana nazw zakończonych na X (typu Eurlex, N-Lex)

Zgodnie z uchwałą Rady Języka Polskiego z 8 grudnia 2008 r. (http://www.rjp.pan.pl/) nazwy

zakończone na -x, jak Eurlex, N-Lex itp. można w przypadkach zależnych zapisywać na dwa

sposoby. Zaleca się stosowanie formy Eurlex, Eurlexu, Eurlexie , N-Lex, N-Lexu, N-Lexie.

1.1.2.3.Transkrypcja nazwisk i nazw bułgarskich

Transkrypcja to zapisanie tekstu mówionego na podstawie ścisłej odpowiedniości głosek i

znaków pisma.

Wyrazy bułgarskie transkrybujemy podobnie jak wyrazy rosyjskie. Różnice są następujące:

1. Literę е po spółgłoskach i na początku wyrazu zapisujemy jako e, np. месец — mesec,

език — ezik.

2. Literę щ oddaje się przez szt: Копривщица — Kopriwsztica, срещам — sresztam

3. Literę л oddajemy:

a) przez ł przed spółgłoskami i samogłoskami о, а, у oraz w wygłosie, np. лак — łak,

бял — bjał,

b) przez l przed е, и, я, ю, np. хляб — chljab, лев — lew.

4. Literę ъ zapisujemy jako y, np. мъж — myż, Търново — Tyrnowo. Nie uwzględniamy ъ

występującego na końcu wyrazów w dawnej pisowni.

W związku z tym poprawna polska transkrypcja nazwiska bułgarskiej komisarz (buł.

Кристалина Георгиева) wygląda następująco: Kristalina Georgijewa. W przypadku

podpisów w aktach prawnych stosuje się taką transkrypcję, jak w języku angielskim, czyli:

Kristalina GEORGIEVA.

Litery alfabetu

bułgarskiego

Transkrypcja

18

А а A a

Б б B b

В в W w

Г г G g

Д д D d

К к K k

Л л Ł, L ł, l

М м M m

Н н N n

О о O o

П п P p

Р р R r

С с S s

Т т T t

У у U u

Е е E e

Ж ж Ż ż

З з Z z

И и I i

Й й J i

Ф ф F f

Х х Ch ch

Ц ц C c

Ч ч Cz cz

Ш ш Sz sz

Щ щ Szt szt

Ъ ъ Y y

Ю ю Ju ju

Я я Ja ja

Podstawowe informacje o transkrypcji innych alfabetów można znaleźć w Wielkim słowniku

ortograficznym PWN.

19

1.1.3. Wyrażenia w języku obcym w polskim tekście

Jeżeli w polskim tekście chcemy zostawić do celów informacyjnych w nawiasie jakieś

wyrażenie w języku obcym, należy zrobić to następująco:

• technologie ICT (ang. information and communication technologies), czyli podając w

skrócie język oryginału oraz stosując kursywę na tekście w języku obcym. Kursywy nie

stosujemy, jeżeli podajemy nazwę własną w języku obcym – np. Instrument Wspierania

Systemu Rządów (ang. Governance Facility).

20

1.2. ZASADY INTERPUNKCJI

1.2.1. Uwagi ogólne

Polskie zasady interpunkcji różnią się znacznie od reguł stosowanych na przykład w języku

angielskim czy francuskim, szczególnie jeśli chodzi o funkcję przecinka. Stawiając przecinki,

nie powinniśmy więc wzorować się na oryginale, lecz na budowie i cechach polskiego zdania,

które jest wynikiem tłumaczenia.

Polskie zasady interpunkcji są ściśle określone – pominięcie lub niewłaściwe użycie znaku

interpunkcyjnego jest najczęściej błędem językowym.

1.2.2. Użycie przecinka – wybrane zasady szczegółowe

Użycie przecinka w języku polskim zależy przede wszystkim od konstrukcji gramatycznej

zdania (składni), a nie od jego długości, przestankowania oddechowego itp. Jego podstawową

funkcją jest oddzielanie członów wypowiedzenia. Należy pamiętać przy tym o zasadzie

nierozdzielania wyrazów tworzących związek składniowy (podmiotu od orzeczenia,

przydawki, dopełnienia czy okolicznika od określanych przez nie wyrazów).

1.2.2.1. Nie stawiamy przecinka

NIE ROZDZIELAMY przecinkiem zdań złożonych współrzędnie, które połączone są

spójnikami łącznymi, rozłącznymi i wyłączającymi:

i, bądź, tudzież, oraz, albo, lub, ni, ani, czy, zarazem, a (=i)

Uwaga !

- Jeśli spójnik i jest „wynikowy”, tzn. równoznaczny z toteż, więc, możemy postawić przed

nim przecinek.

Te słowniki są już nieaktualne, i trzeba będzie zamówić nowe.

- Jeśli tekst następujący po ww. spójnikach ma charakter dopowiedzenia lub jeśli spójniki te

powtarzają się (i pełnią tę samą funkcję) – przecinek stawiamy.

Otrzymaliśmy spore fundusze, i nie wykorzystaliśmy ich w całości.

Do wykonania tego zadania potrzebujemy i czasu, i ludzi.

- Często wtrącenia i dopowiedzenia wprowadzane są przez połączenia spójników z

przysłówkami i zaimkami. Poprzedzamy je przecinkiem.

i to, albo raczej, lub raczej, czy raczej, albo lepiej, ani też, ani nawet, czy może

- Jeśli spójnik czy wprowadza zdanie podrzędne, przecinek stawiamy:

Nie powiedział (czego?), czy na pewno przyjdzie.

Zapytał (o co?), czy będziemy gotowi przed południem.

- Zdarza się, że w zdaniu pojawia się ponownie ten sam spójnik, ale pełni on inną funkcję.

W takim przypadku przecinka przed nim nie stawiamy.

W wolnym czasie uczę się angielskiego i francuskiego i chodzę na basen.

21

Dodatkowe zasady szczegółowe:

a) inaczej niż w języku angielskim i francuskim przecinkiem nie oddzielamy pojedynczych

okoliczników miejsca, czasu, częstotliwości itp.:

On 9 September 2002, the Commission decided to close the procedure.

W dniu 9 września 2002 r. Komisja podjęła decyzję o zamknięciu postępowania.

Dans le cadre de ce programme, le Canada collabore avec les membres de la CE …

W ramach tego programu Kanada współpracuje z członkami Wspólnoty Europejskiej...

Every five years, the citizens elect their representatives to the European Parliament.

Co pięć lat obywatele wybierają swoich przedstawicieli do Parlamentu Europejskiego.

Le Conseil européen a tenu à Tampere, les 15 et 16 octobre 1999, une réunion spéciale.

W dniach 15-16 października 1999 w Tampere odbyło się specjalne posiedzenie Rady

Europejskiej.

Jeśli jednak dwa okoliczniki tego samego typu (miejsca, czasu itp.) stoją w zdaniu obok

siebie, oddzielamy je przecinkiem wówczas, gdy drugi z nich jest dokładniejszym

określeniem pierwszego (zawęża jego zakres):

W 2004 r., bezpośrednio przed przystąpieniem do UE, intensywność pomocy znacznie się

zmniejszyła.

ale:

Bezpośrednio przed przystąpieniem do UE w 2004 r. intensywność pomocy znacznie się

zmniejszyła.

Szczyt odbył się na południu Finlandii, w Tampere.

ale:

Szczyt odbył się w Tampere na południu Finlandii.

b) nie stawiamy przecinka po rozpoczynających zdanie wyrażeniach odnoszących się do

wcześniejszych wypowiedzi, takich jak:

niezależnie od tego, stąd, w takim przypadku, mimo to, dzięki temu, w tym celu, w ten

sposób, z tego powodu, na tej podstawie, pod tym względem, na podstawie powyższych

faktów, w tym kontekście, w tej sytuacji, wobec powyższych okoliczności, w związku z

tym, w związku z powyższym, w świetle powyższych ustaleń itp.

Consequently, the arrangements shall be limited to products originating in EFTA States.

W związku z tym powyższe ustalenia ogranicza się do produktów pochodzących z państw

EFTA.

Dans ce cas, la Commission entreprendra une analyse indépendante.

W takim przypadku Komisja przeprowadza niezależną analizę.

Thus, the Commission is of the opinion that…

Stąd Komisja jest zdania, że…

c) nie stawiamy przecinka po wyrazach i wyrażeniach wprowadzających typu:

jednak, jednakże, niemniej jednak, w efekcie, w rezultacie, dlatego, dlatego też, a

zatem, toteż, w praktyce, z reguły, w zasadzie, zasadniczo, przede wszystkim, na ogół,

dodatkowo, podobnie, tym samym, z drugiej strony, w szczególności, ponadto,

wreszcie, jednocześnie, prawdopodobnie, w pewnym stopniu, toteż:

Furthermore, in the early stages growth tends to strengthen first in urban areas.

22

Ponadto tendencje wzrostowe pojawiają się początkowo raczej na obszarach miejskich.

As a result, BE’s position has become very strong.

W rezultacie spółka BE uzyskała bardzo silną pozycję.

Néanmoins, la Commission a considéré …

Niemniej jednak Komisja uznała … / Komisja uznała niemniej jednak ...

In principle, everyone has to register his vehicle in the Member State in which…

W praktyce każdy musi zarejestrować swój pojazd w państwie członkowskim, w którym…

In particular, this institution is not empowered to certify expenditure.

W szczególności instytucja ta nie ma uprawnień do poświadczania wydatków.

Bardzo często jednak te same wyrażenia występują w środku zdania, wprowadzając

zdanie podrzędne albo wtrącenia, i wtedy oczywiście poprzedzamy je przecinkiem:

Spółka BE uzyskała bardzo silna pozycję, w rezultacie mogła stosować ceny dumpingowe.

Rozwiązanie to ma wiele wad, przede wszystkim jest bardzo kosztowne.

Stawiamy też przecinek po wyrażeniach będących równoważnikami zdań:

co więcej, co gorsza, co ważne, ściślej, innymi słowy:

In other words, the European Council determines the shape it wants the EU to have.

Innymi słowy, Rada Europejska określa kształt, jaki pragnie nadać Unii Europejskiej.

Moreover, the company has been exempted from paying the income tax.

Co więcej, przedsiębiorstwo zwolniono z podatku dochodowego.

Po ogółem i w sumie na początku zdania zasadniczo nie stawia się przecinka. Można to

zrobić tylko w przypadku, gdy wyrażenia te oznaczają tyle co „podsumowując” i odnoszą

się do wcześniej wyliczanych elementów:

Ogółem sytuacja przedsiębiorstwa jest korzystna.

Ogółem wydatki za rok 2004 wynoszą.

lub

Ogółem, wydatki za rok 2004 wynoszą.

d) zasadniczo nie stawiamy przecinka po rozpoczynających zdanie wyrażeniach typu:

zgodnie z..., bez względu na..., niezależnie od..., w świetle.., stosownie do..., w

odniesieniu do..., w związku z..., w odróżnieniu od…, wobec…, w nawiązaniu do..., w

oparciu o..., na podstawie..., na mocy..., w następstwie..., w wyniku..., w przypadku…,

ze względu na..., na zasadzie odstępstwa od... itp.,

o ile nie następuje po nich żadne wtrącenie:

Pursuant to Art. 3 (2) of the EC Treaty, the Commission presented a proposal for a Council

decision.

Zgodnie z art. 3 ust. 2 Traktatu WE Komisja przedstawiła wniosek dotyczący decyzji Rady.

Further to the arrangements made in Nice, the EU and Canada have begun regular

consultations.

W wyniku ustaleń dokonanych w Nicei UE i Kanada rozpoczęły regularne konsultacje.

By derogation from Article 8(4), the quantity released into free circulation...

Na zasadzie odstępstwa od art. 8 ust. 4 ilości wprowadzane do swobodnego obrotu...

Under the system set up in Directive 92/53/EEC, a Member State may not refuse to….

23

Na mocy dyrektywy 92/53/EWG państwo członkowskie nie może odmówić...

Jeśli wyrażenia te mają inną pozycję w zdaniu, oddzielamy je przecinkami (lub

myślnikami), w przypadku gdy same stanowią wtrącenie lub dopowiedzenie:

Program jest realizowany zgodnie z warunkami umowy.

ale:

Program jest realizowany, zgodnie z warunkami umowy, we współpracy z partnerami

społecznymi.

Program jest realizowany – zgodnie z warunkami umowy – we współpracy z partnerami

społecznymi.

Program jest realizowany we współpracy z partnerami społecznymi, zgodnie z warunkami

umowy.

e) nie stawiamy przecinka ani przed, ani po wyrażeniach rozpoczynających się od w celu…

Choć wydaje się to oczywiste, jest to błąd nagminnie popełniany w tłumaczeniach z

angielskiego.

In order to implement the Directive, Member States shall adopt appropriate provisions...

W celu wdrożenia niniejszej dyrektywy państwa członkowskie przyjmują odpowiednie

przepisy…

nie poprzedzamy przecinkiem skrótów itp., itd.

The track must be as clean and dry as possible (e.g. free of gravel, leaves, snow, etc.).

Droga musi być możliwie jak najczystsza i sucha (tzn. bez żwiru, liści, śniegu itd.).

f) nie rozdzielamy przecinkiem dwóch spójników, spójnika i zaimka względnego, zaimka

względnego i spójnika.

a że, a choć, a gdy, a jeśli, a kiedy, a mianowicie, a ponieważ, a więc, i choć, który

jeśli, że aby, że gdy, że jeśli

Jeśli jednak chcemy podkreślić zdanie wtrącone, wydzielamy je dwoma przecinkami lub

myślnikami.

Powiedział, że – jeśli nic mu nie przeszkodzi – przyjedzie jutro rano.

Przyjechałem przed chwilą i, choć jestem zmęczony, mam ochotę natychmiast wybrać się na

zwiedzanie miasta.

g) konstrukcje, w których zaimki podobne do względnych nie są oddzielane przecinkiem:

Zrobiłby dla niej nie wiadomo co.

Możemy obejrzeć ten film gdzie indziej.

Nie wiem gdzie.

Czasem o pozycji przecinka decyduje akcent logiczny:

Nie wiadomo kiedy, przyszedł Wacek.

lub

Nie wiadomo, kiedy przyszedł Wacek.

Jeśli zasady interpunkcyjne zostawiają nam wybór,

skłaniamy się ku niestawianiu przecinków.

24

1.2.2.2. Stawiamy przecinek

ROZDZIELAMY przecinkiem wszystkie pozostałe typy zdań złożonych, tj.:

�� wszystkie zdania podrzędnie złożone;

�� zdania współrzędne połączone bezspójnikowo;

�� zdania współrzędne połączone spójnikami przeciwstawnymi (a, ale, lecz, jednak,

jednakże, zaś, wszakże, owszem, natomiast, tylko, tylko że, jedynie, przecież, raczej,

tymczasem, za to);

�� zdania współrzędne połączone spójnikami wynikowymi (więc, dlatego, toteż, to, zatem,

wobec tego, skutkiem tego, wskutek tego, tedy, przeto);

�� zdania współrzędne połączone spójnikami wyjaśniającymi (czyli, to jest, to znaczy, innymi

słowy).

25

Wyrazy, przed którymi stawiamy przecinek:

a

(a także w połączeniach:

a gdy, a jeśli, a kiedy, a

mianowicie, a ponieważ, a że, a

więc, a choć)

aby

acz

aczkolwiek

albowiem

ale

bo

bowiem

by

byle

byleby

chociaż

chociażby

choć

choćby

chyba że (żeby)

czyli

dlatego (że, iż)

dopiero gdy (jak, kiedy)

dopóki

gdy

(a także w połączeniach:

potem gdy, teraz gdy, wtedy

gdy, z chwilą gdy)

gdyby

gdyż

gdzie

i (= więc, toteż)

ile

ilekroć

im

inaczej

innymi słowy

iż

jako że

jednak

jednakże

jeśli

jeśliby

jeżeli

jeżeliby

lecz

ledwie

ledwo

mimo to

mimo że (iż)

natomiast

nim

o ile

po czym

podczas gdy

pomimo to

pomimo że

ponieważ

póki

przeto

skoro

skutkiem tego (czego)

tedy

to jest

to znaczy

toteż

tyle że

tylko że (iż)

tym bardziej że

tymczasem

w miarę jak

w razie gdyby

więc

właśnie gdy (jak, kiedy)

wprzód nim

wszakże

wtedy

za to

zaledwie

zanim

zaś

zwłaszcza gdy (kiedy)

zwłaszcza że (iż)

że

(a także w połączeniach:

że aby, że aż, że gdy, że jeśli)

żeby

26

Dodatkowe zasady szczegółowe:

a) spójniki wprowadzające zdania składowe bywają rozbudowane (spójniki zespolone):

chyba że, chyba żeby, ile że, jak gdyby, jako że, mimo że, pomimo to, pomimo że, tylko

że, tym bardziej że, właśnie gdy, właśnie jak, właśnie kiedy, podczas gdy, pod

warunkiem że, w zależności od którego, w przypadku gdy, wówczas gdy, wyłącznie

jeśli, tak aby, w konsekwencji czego, zwłaszcza gdy, zwłaszcza jeśli, zwłaszcza kiedy,

zwłaszcza że

Przecinek stawiamy przed całym członem, a nie między jego elementami:

Warunki umowy obowiązują do 31 grudnia, chyba że strony postanowią inaczej.

Alkohol nie jest wrogiem człowieka, pod warunkiem że człowiek sam go takim nie uczyni.

W przypadku gdy osoba ubiegająca się o azyl posiada ważną wizę, zastosowanie mają

przepisy, na podstawie których wydano taką wizę.

Złożenia zawierające że, gdy, jak i aby można niekiedy rozdzielić, ale tylko wtedy, gdy

akcent znaczeniowy w zdaniu pada na element stojący przed spójnikiem:

Jest to możliwe, pod warunkiem że wszystkie strony wyrażą na to zgodę.

ale:

Jest to możliwe jedynie pod warunkiem, że wszystkie strony wyrażą na to zgodę.

Dokument sformułowano jasno, tak aby żadna ze stron nie miała wątpliwości.

ale:

Dokument sformułowano tak, aby żadna ze stron nie miała wątpliwości.

Najczęściej spotykane połączenia tego typu:

dlatego iż, dlatego że, dopiero gdy, podobnie jak, potem gdy, tak aby , tak by, tak iż,

tak jak, tak jakby, tak że, tak żeby, taki jak, taki sam jak, tam gdzie, tam skąd, ten sam

co, teraz gdy, to co, tym bardziej iż, tym bardziej że, w miarę jak, wtedy gdy, z chwilą

gdy

b) zdania wtrącone nie tylko poprzedzamy, ale też zamykamy przecinkiem:

Państwo członkowskie, które wydało zezwolenie, jest odpowiedzialne za rozpatrzenie

wniosku.

Czasy, kiedy decyzje podejmowano jednogłośnie, dawno minęły.

Informację o tym, że produkt działa niewłaściwie, należy przekazać przed upływem gwarancji.

- Wyrażenia wprowadzające wyjaśnienia i wyliczenia:

czyli..., to jest..., to znaczy...

- Wyrażenia uwypuklające treści zawarte w członie poprzednim:

na przykład, chyba, przynajmniej, zwłaszcza, prawdopodobnie, ewentualnie, nawet,

raczej.

Uwaga!

Jeśli wyrażeń tych nie da się opuścić bez szkody dla zdania (tzn. nie pełnią one funkcji

dopowiedzenia), przecinka nie stawiamy.

Zgłoszenia przesłane na przykład pocztą elektroniczną muszą być wzięte pod uwagę.

27

- Wyrazy i wyrażenia oznaczające stosunek osoby mówiącej do treści wypowiedzi:

bez wątpienia, bynajmniej, doprawdy, istotnie, na odwrót, naturalnie, niestety,

niewątpliwie, niezawodnie, oczywiście, odwrotnie, owszem, przeciwnie, rzeczywiście,

rzecz jasna, zapewne.

- Wyrazy poza zdaniem:

słowem, ściśle, ściślej, ściśle mówiąc, innymi słowy, krotko, inaczej.