• His­to­ria
• Ter­mi­ny
• Style
• Wyrów­nanie tekstu
• Wyróż­ni­anie tekstu

His­to­ria typografii

Początki typografii datuje się na około 1200 lat temu. Dia­mond Sutra to pier­wszy doku­ment na potrzeby którego stwor­zono spec­jalny krój pisma aby umożli­wić jego druk. Miało to miejsce w Chi­nach. Od tego czasu pow­stały nie­zlic­zone ilości nowych czcionek. Współczesne tech­nolo­gie pozwalają każdemu designerowi czy nawet żółtodziobowi w tej dziedzinie na stworze­nie włas­nej czcionki bądź rodziny czcionek. Jed­nak zanim zagłębimy się w ter­mi­nologię związaną z typografią należy wspom­nieć co w zasadzie nazy­wamy alfa­betem i skąd on się wywodzi.

Poniższa klasy­fikacja pochodzi z książki Design­ing With Type.

Alfa­bet to sym­bole reprezen­tu­jące dźwięki mowy. Sym­bole, których uży­wamy dzisiaj wywodzą się z tych, których uży­wano tysiące lat temu. Pier­wszym sposobem, który służył do komu­nikacji wiz­ual­nej pomiędzy ludźmi były pik­togramy. Te proste rysunki odzwier­cied­lały rzeczy, które ist­ni­ały na świecie, takie jak dom, kot czy narzędzia.

Z biegiem lat (i postępem ewolucyjnym) ludzie zaczęli odczuwać potrzebę komu­nikowa­nia się na poziomie bardziej abstrak­cyjnym. Wyt­wor­zono ideogramy – sym­bole reprezen­tu­jące nie obiekty, ale jak sama nazwa mówi – idee. Aby wyrażać złożone myśli uży­wano wielu znaków, np. odpoczynek = człowiek i drzewo.

Około 1200 roku przed Chrys­tusem Fenic­janie (naród kupiecki) stworzyli alfa­bet fenicki. Nowy kon­cept zakładał, że sym­bole te mają reprezen­tować dźwięki mowy a nie, jak było wcześniej, idee lub obiekty.

Grecy zaadap­towali alfa­bet fenicki około 800 roku przed Chrys­tusem. Nie tylko uważali go za użyteczne narzędzie w handlu ale także coś, co umożliwi skuteczne prze­chowywanie wiedzy. Zmody­fikowali nieco nazwy poszczegól­nych liter – np. aleph stało się alphą. Ponieważ alfa­bet fenicki zaw­ierał same spółgłoski (słowa wyglą­dały podob­nie do współczes­nych skrótów, np. bvld) Grecy dodali pięć samogłosek i sfor­mal­i­zowali wygląd liter.

Kole­jny krok to alfa­bet romański. Tak jak Grecy dopa­sowali alfa­bet fenicki do swoich potrzeb, tak grecki alfa­bet został dopa­sowany do potrzeb Rzymian. Trzy­naś­cie liter greck­iego alfa­betu pozostało niezmienionych: A, B, E, H, I, K, M, N, O, T, X, Y i Z. Osiem liter zostało sko­ry­gowanych: C, D, G, L, P, R, S i V. Daje to 23 litery. Rzymi­anie porzu­cili także grecki sposób nazy­wa­nia liter – zastąpili go prost­szymi dźwiękami. Litery U i W dodano około tysiąc lat temu, zaś J pięć wieków później.

5 klasy­cznych kro­jów pisma

Klasy­fikacja kro­jów odgrywa bardzo ważną rolę – pozwala nam na określe­nie cech, które odróż­ni­ają jedne czcionki od drugich. Jed­nakże stare sys­temy klasy­fikacji (takie jak sys­tem Law­sona) niekoniecznie sprawdzają się w pracy z klien­tami. Pon­adto wielość czcionek skutecznie utrud­nia pro­ces ich klasy­fikacji. W naszych cza­sach, jedną z najprost­szych i naje­fek­ty­wniejszych klasy­fikacji byłoby podzie­le­nie czcionek na trzy typy: Serif, Sans-Serif oraz Dis­play. Jest to najprost­szy podział. Jed­nak najpierw skupmy się na bardziej rozbu­dowanym, starszym sposo­bie rozpoz­nawa­nia czcionek.

Podział ten pow­stał na bazie pię­ciu „klasy­cznych“ czcionek:

Gara­mond (Francja)	Old style /staromodne/	1615
Baskerville (Anglia)	Tran­si­tional /przejściowe/	1757
Bodoni (Włochy)	Mod­ern /nowoczesne/	1788
Cen­tury Expanded (USA)	Egypt­ian (Slab Serif) /egipskie/	1894
Hel­vetica (Szwajcaria)	Sans serif	1957

OLD STYLE — W cza­sach Claude’a Gara­monda (około 1600 r.) gazety były wyt­warzane ręcznie a tech­nika drukarska była bardzo prymi­ty­wna. Czcionki określane mianem „staro­mod­nych“ charak­teryzują się dosyć grubymi lini­ami oraz mocno akcen­towanymi szery­fami (ten efekt zauważalny jest w punk­tach, w których szeryf łączy się z główną linią).

TRANSITIONAL — Za cza­sów Johna Baskervilla (ok. 1750 r.) rozwój tech­niki pozwalał na uży­wanie lep­szych tuszów, cieńszego papieru oraz wyt­warzanie bardziej zaawan­sowanych maszyn drukars­kich. Z tego powodu w czcionkach typu prze­jś­ciowego można zauważyć więk­sze zwróce­nie uwagi na detale np. zwięk­szony kon­trast pomiędzy cienkimi a grubymi lini­ami; także szeryfy są zarysowane z więk­szą pre­cyzją i kunsztem.

MODERN — Dzięki Giambat­tiś­cie Bodonim w późnym XVIII wieku osiąg­nięto ekstremum w udoskon­ala­niu czcionek. Bodoni uproś­cił cienkie linie oraz szeryfy do pięknych tzw. hair­lines (cienkie, proste linie) i wye­lim­i­nował delikatne i płynne prze­jś­cia pomiędzy szery­fami a głównymi lini­ami (ang. brack­ets). Dzięki tym zabiegom poszczególne części litery kon­trastowały ze sobą.

SLAB SERIF — Główną cechą czcionek Slab Serif (określanych też jako egip­skie bądź square serif) był bardzo mały kon­trast pomiędzy grubymi i cieńkimi częś­ci­ami poszczegól­nych liter. Charak­tery­zowało je także pogru­bi­e­nie czy deko­ra­cyjność. Przykła­dem tego stylu jest Cen­tury Extended.

SANS SERIF — Przed wiekiem XX czcionki te były rzadko kiedy uży­wane – zazwyczaj ich uży­cie sprowadzało się do reklam oraz celów display’owych. Stały się one pop­u­larne w połowie XX wieku. Najsłyn­niejsza z nich to Hel­vetica – stwor­zona w 1957 r. przez Maxa Miedingera i Eduarda Hoff­manna. Jak sama nazwa mówi, sans (łac. bez) – czcionki te nie posi­adają szeryfów.

Zatem, trzy główne czyn­niki rozróż­ni­a­jące kroje pisma to szeryfy, nacisk (ang. stress) oraz lini­ach (ang. strokes). Jak wcześniej wspom­ni­ałam, podział ten jest dosyć przes­tarzały. Na potrzeby grafika wystar­czy uproszc­zony podział na czcionki szery­fowe, bezsz­ery­fowe oraz dis­play. W rodzinie czcionek „do wyświ­et­la­nia“ możemy umieś­cić wszelkie deko­ra­cyjne czcionki, takie jak black­let­ter, comic, dig­bats, hand­writ­ten, mono­spaced, screen czy script.

Wróć do góry

Ter­miny

Po zapoz­na­niu się z krótką his­torią typografii jako dziedziny oraz naby­ciu umiejęt­ności rozpoz­nawa­nia rodza­jów kro­jów pisma czas na odkrycie pod­sta­wowej ter­mi­nologii związanej z tem­atem, której zna­jo­mość znacznie ułatwi pracę z tekstem.

Akcent (ang. accent) — dodatkowy znak dodawany do litery; w łacinie ich funkcja to zmieni­anie wartości dźwiękowej litery, do której został dodany.

Anti-aliasing — wygładzanie krawędzi czcionki na ekranie w celu nada­nia jej wyglądu bitmapy. Zwykle jest ono pożą­dane dla rozmi­arów czcionek więk­szych niż 16 punktów.

Czcionka (ang. font) — kolekcja liter, numerów, inter­punkcji oraz innych sym­boli uży­wanych w tek­stach. Czcionka odnosi się bezpośred­nio do fizy­cznej reprezen­tacji zaś krój pisma (ang. type­face) do samego wyglądu (designu). Font to to, czego uży­wamy, zaś type­face to, co widzimy.

Czcionka o stałym odstępie (ang. mono­spaced) — czcionka, w której wszys­tkie znaki mają tą samą sze­rokość i nie ist­nieją pary kerningowe.

Duże litery (ang. upper­case) — inaczej Caps (skra­cane jako U.C lub C).

Foundry — firma zaj­mu­jąca się tworze­niem bądź rozpowszech­ni­an­iem czcionek.

Kern­ing — mody­fikacja odstępu między dwiema konkret­nymi lit­erami nazy­wanymi parą kerningową. Jest on uży­wany do popraw­ia­nia prob­lemów odległości tylko niek­tórych kom­bi­nacji liter, np. Wo, Te, AT. Dzięki niemu możemy wyreg­u­lować odstęp między poszczegól­nymi parami tak, aby dawał on pożą­dane wraże­nie optyczne.

Krój pisma (ang. type­face) — artysty­czna interpretacja/projekt alfanu­merycznych sym­boli. Krój może zaw­ierać litery, cyfry, znaki inter­punkcyjne oraz inne sym­bole. Kroje zazwyczaj są grupowane w rodziny (ang. font fam­ily) i zaw­ier­ają poszczególne czcionki (fonts) dla wari­antów italic, bold itp.

Ksz­tałt znaku (ang. glyph) — każdy znak jest reprezen­towany poprzez glif.

Lead­ing (ang. line­spacing) — pio­nowy odstęp pomiędzy lini­ami tek­stu (od linii bazowej do linii bazowej). Mier­zony w punk­tach i ułamkach punktów.

Lig­atura (ang. lig­a­ture) — spec­jalne znaki, które w zasadzie są dwoma lit­erami połąc­zonymi w jedną. Lig­atury pozwalają na bardziej este­ty­czne wyświ­et­lanie kom­bi­nacji liter, które nachodzą na siebie, np. fi, fl, ff, ffl.

Linia bazowa (ang. base­line) — linia, na której litery wydają się „stać“.

Linia środ­kowa (ang. mean­line) — teo­re­ty­czna linia pozioma, równoległa do linii pod­sta­wowej, która prze­b­iega po wierz­chołkach więk­szości małych liter (takich jak: a, c, e, i, m, n, u, v, w i x).

Linia wydłużeń górnych (ang. ascen­der line) — linia pozioma prze­b­ie­ga­jąca po wierz­chołkach małych liter takich jak b, d lub h. Wydłuże­nie górne (ang. ascen­der) to ta część małej litery, która wys­taje ponad linię środkową.

Linia wydłużeń dol­nych (ang. descen­der line) — linia pozioma prze­b­ie­ga­jąca po końcówkach liter takich jak p,y czy g. Wydłuże­nie dolne (ang. descen­der) to ta część litery, która wys­taje poniżej linii bazowej.

Małe litery (ang. low­er­case) — inaczej lc, U/lc, U&lc lub C/lc.

Mały caps lock (ang. small caps) — duże litery, których wysokość śred­nia jest niemalże iden­ty­czna z śred­nią wysokoś­cią małych liter.

Odstępy (ang. spac­ing) — ter­min ten odnosi się do wol­nego miejsca po oby­d­wóch stronach danego znaku czcionki. Służy on do osiąg­nię­cia zrównoważonej tek­stury tek­stu. Prob­lemy z odstę­pami pomiędzy parami liter rozwiązuje kerning.

Old­style fig­ures (OSF) — liczby, które mają różne wysokości, niek­tóre z nich „stoją“ na linii bazowej zaś inne poniżej. Te liczby najlepiej współ­grają z małymi literami.

Pica — jed­nos­tka miary w typografii równa 12 punk­tom (ang. points).

Punkt (ang. point) — rozmi­ary czcionek są defin­iowane za pomocą punk­tów. W 100% przy­bliże­niu jeden punkt to jeden pik­sel na ekranie.

Pod­powiadanie (ang. hint­ing) — wskazówki dodane do czcionki aby wspo­ma­gać wyświ­et­lanie i drukowanie bardzo małych czcionek.

Rasteryza­cja (ang. ras­ter­i­za­tion) — pro­ces, w którym wek­torowe infor­ma­cje są przek­sz­tał­cane na piksele.

Rodz­ina czcionek (ang. font fam­ily) — kolekcja „spokrewnionych“ ze sobą kro­jów pisma, które mają podobne cechy i nazwę.

Rozmiar punk­towy (ang. point size) — rozmiar ten odnosi się do rozmi­aru „ciała“ czcionki. To dlat­ego czcionki z więk­szą wysokoś­cią śred­nią wydają się więk­sze niż te z mniejszą (przy tym samym rozmi­arze punktowym).

Waga (ang. weight) — poje­dynczy styl kroju pisma, np. italic, small caps, bold.

Wysokość śred­nia (ang. x-height) — wysokość „ciała“, inaczej głównego ele­mentu, która jest zawarta pomiędzy linią bazową a środ­kową. Wysokość ta jest nazy­wana x-height ponieważ linie tworzące literę „x“ zaczy­nają się na linii bazowej i kończą na linii środkowej.

Wysokość wer­sa­lika (ang. cap height) — wysokość wyz­nac­zona przez linię bazową oraz linię wyz­nacza­jącą wierz­chołki dużych liter (nie wlicza­jąc akcentów).

Zaw­i­jas (ang. swash) — ele­ganckie przedłuże­nie formy litery; może mieć charak­ter mody­fikacji ist­niejącej już części bądź zostać dodana.

Znak (ang. char­ac­ter) — indy­wid­u­alna lit­era, znak inter­punkcji, cyfra oraz wszelkie inne ele­menty uży­wane w czcionkach.

Wróć do góry

Style kro­jów pisma

Kursywa (ang. italic) — czcionka pochy­lona, często uży­wana do zaak­cen­towa­nia ważniejszych par­tii tek­stu. Najczęś­ciej te wer­sje czcionek zna­j­du­jemy w pro­jek­tach czcionek szeryfowych.

Lekka (ang. light) — cieńsza wari­acja pod­sta­wowej wer­sji. Bardzo cienka wer­sja określana jest mianem thin.

Pogru­bi­e­nie (ang. bold) — grub­sza wer­sja reg­u­larnej wer­sji kroju, szczegól­nie uży­wana w przy­pad­kach, w których chcemy zaak­cen­tować nacisk na dany tekst. Mamy wiele wari­acji wagi (ang.weight) tej wer­sji, np. semi­bold, heavy, black, extrabold.

Reg­u­larna (ang. reg­u­lar) — stan­dar­d­owa wer­sja kroju, także opisy­wana jako nor­malna (ang.normal). Jest to wer­sja bazowa dla wszys­t­kich innych wari­acji kroju.

Rozsz­er­zona (ang. extended) — szer­sza wer­sja reg­u­larnego wzoru.

Zagęszc­zona / skon­den­sowana (ang. con­densed) — zwężona wer­sja reg­u­larnego wzoru.

Wróć do góry

Wyrów­nanie tekstu

Ponieważ znamy już pod­sta­wowe ter­miny ważne dla dobrego posługi­wa­nia się narzędzi­ami, jakie ofer­uje nam typografia, kole­jnym istot­nym ele­mentem jest ułoże­nie tek­stu. To, jak tekst będzie wyglą­dał odgrywa niesamow­itą rolę w pro­ce­sie komu­nikacji typograficznej. Jeżeli kiedykol­wiek uży­wal­iś­cie edy­torów tek­stu zna­cie doskonale poniższe pięć pod­sta­wowych typów wyrów­nań tekstu.

1. wyjus­towany (ang. jus­ti­fied) – wyrów­nany do lewej i prawej. Linie są takiej samej dłu­gości. Ten sposób wyrówny­wa­nia tek­stu jest najczęś­ciej uży­wany w książkach i gaze­tach. Jedyną wadą wyjus­towa­nia są tzw.rzeki, tworzące nierówne odstępy między słowami w kole­jnych wierszach.

2. wyrów­nany do lewej (ang. flush left, ragged right) – jeżeli uży­jemy wyrów­na­nia do lewej otrzy­mamy różną dłu­gość linii. Najczęś­ciej uży­wamy tego typu w wier­szach oraz leg­en­dach obrazków.

3. wyrów­nany do prawej (ang. flush right, ragged left) – ten układ jest rzadziej uży­wany. Podob­nie jak wyrów­nanie do lewej zapo­b­iega pow­stawa­niu „rzek“.

4. wyśrod­kowany (ang. cen­tered) – oby­dwa brzegi są postrzę­pi­one a linie o różnych dłu­goś­ci­ach wyśrodkowane.

5. asym­e­tryczny – typy asym­e­tryczne nie mają określonego wzoru dłu­gości czy położe­nia linii tekstu.

Wróć do góry

Sposoby akcen­towa­nia paragrafów

Czy­ta­jący musi być w stanie rozpoz­nać rozpoczę­cie nowego para­grafu – nowej myśli. Aby zaak­cen­tować ten fakt możemy uży­wać roz­maitych technik.

Najbardziej znaną metodą jest tworze­nie wcięć. Mają one różną sze­rokość, np. 1-em (kwadrat wielkości czcionki) lub 3-em. Niety­pową metodą jest uży­wanie „wiszącego“ wcię­cia (ang. hang­ing indent). W celach deko­ra­cyjnych możemy nie uży­wać wcięć i zastąpić je oznaczeni­ami paragrafu.

Wróć do góry

Wyróż­ni­anie tekstu

Wyróż­ni­anie tek­stu jest stosowane niemal we wszys­t­kich pro­jek­tach stron inter­ne­towych. To, gdzie zna­j­duje się słowo lub fraza jaką chcemy wyróżnić wpływa na wybór sposobu wyróżnienia. Poniżej przed­stawię parę tech­nik związanych z tym zagadnieniem.

- kursywa: jeden z najbardziej pop­u­larnych sposobów wyróż­ni­a­nia tek­stu. Tekst napisany kursywą posi­ada więk­szość atry­butów tek­stu typu roman zatem nie zaburza har­monii i este­tyki tekstu;

- kap­i­ta­liki / small caps: kole­jnym bardzo powszech­nym zabiegiem jest zami­ana zwykłej czcionki na caps. Ten sposób jest bardziej stanow­czy niż italic. W dodatku nie ma potrzeby zmi­any rozmi­aru czcionki;

- mieszanie rozmi­arów czcionek: ten sposób jest najczęś­ciej uży­wany na plakat­ach czy reklamach;

- mieszanie stylów kro­jów pisma: daje duży nacisk na wyróżnioną frazę. Najczęś­ciej używa się pogru­bi­enia. W dłuższych tek­stach jed­nak ta metoda może wpłynąć nieko­rzyst­nie na czytel­ność tekstu;

- mieszanie kro­jów pisma: przy wybiera­niu przykład­owo dwóch różnych czcionek zale­canym jest wybrać takie, które w jakiś sposób kon­trastują ze sobą. Np. połącze­nie Gara­mond z Helveticą;

- pod­kreśle­nia: możemy także stosować wszelkie rodzaje przekreśle­nia czy kre­sek nad tekstem;

- boksy: mogą mieć dowolną wielkość, tło lub być jedynie lini­ami. Najczęś­ciej używa się ich w przy­padku list oraz formularzy;

- wypunk­towanie: mogą to być różnego typu oznaczenia pozy­cji na lis­tach. Jeżeli lista ma wiele punk­tów i wyma­gane jest oznacze­nie hier­ar­chii powinno się stosować różnego typu wypunktowanie;

- pozy­cja: najprost­szym sposobem wyróżnienia tek­stu jest zmi­ana jego położe­nia. Ponieważ niemalże wszys­tkie tek­sty położone są poziomo wystar­czy umieś­cić pożą­dany frag­ment pod pewnym kątem;

- pismo odręczne: dla potrzeb krót­kich zdań bądź nagłówków możemy użyć pisma odręcznego. Tworzy to kon­trast w sto­sunku do reszty tek­stu oraz skutecznie przy­ciąga uwagę;

- ornamenty/rysunki: jest wiele grafik jakie możemy użyć aby ściągnąć uwagę czytel­nika. Są to oznaczenia para­grafów, linie odd­ziela­jące treść czy cho­ci­ażby palec wskazu­jący na tekst.

Wróć do góry